Երեթշաբթի, 26 Մայիսի 2015 08:41

 

 

Խոսելով ռուս-ադրբեջանական համագործակցության մասին`Հայաստանում նշվում են միայն ՙՌոսօբորոնէքսպորտի՚ հետ ադրբեջանական ՊՆ բազմամիլիարդ պայմանագրերը:

Մինչդեռ այդ գործընկերության հիմք են կազմում երկու երկրների առաջատար ընկերությունների`ՙՌոսնեֆտի՚ և SOCAR-ի միջև ՙՆերդրումների խրախուսման և փոխադարձ պաշտպանության մասին՚ համաձայնագրերը:

 

Անկախության առաջին իսկ տարիներից Ադրբեջանը ներկայանում էր որպես բացառապես արևմտամետ պետությունը, բայց աստիճանաբար Բաքվի քաղաքականությունն սկսել է կոմպլեմենտար բնույթ կրել: Հատկապես դա սկսել է դրսևորվել վերջին տարիներին`Արևմուտքի և Ռուսաստանի միջև ոսկե միջին գտնելու Բաքվի փնտրտուքի լույսի ներքո: Չեմ կարող չնշել, որ ի հակակշիռ Իրանի հետ հարաբերություններին, ինչը լրջորեն մտահոգում է Բաքվին, Ադրբեջանն օգտագործում է PR-պղպջակ`Իսրայելի հետ փոխհարաբերությունների տեսքով: Հաշվի առնելով Թուրքմենստանի հետ խնդիրները`Ադրբեջանի վիճակն, իհարկե, փոքր-ինչ ավելի լավ է Հայաստանի համեմատ, սակայն այն նախանձելի չէ: Բնականաբար, Ադրբեջանը միանգամայն այլ կլիներ, եթե չունենար էներգետիկ պաշարներ, որոնց առկայությունը թույլ է տալիս Բաքվին որոշակի չեզոքություն պահպանել: Այսօր ես Ադրբեջանում ռուսամետ քաղաքականության  կտրուկ ուժեղացում չեմ տեսնում: Նկատվում են միայն անվերջ փառատոնների և առաջնությունների միջոցով աշխարհի աչքին ոսկե փոշի փչելու Բաքվի փորձերը: Ադրբեջանը երբեք չի էլ փորձել գնալ դեպի ԵՄ- հետ Ասոցացման համաձայնագիրը, ինչպես արեցին Արևելյան գործընկերության  6 երկրներից 4-ը: Բաքվում, ինչպես նաև Մինսկում լավ հասկանում են, որ նման ասոցացումը կբարձրացնի իրենց կախվածությունն Արևմուտքից և անմիջապես խոսակցություններ կսկսվեն մարդու իրավունքների, այլ խախտումների մասին: Բնականաբար, Ադրբեջանին պետք չէ նաև Ռուսաստանի դժգոհությունը, որը դեռ Հայաստանից առաջ առաջարկել էր վերջինիս անդամակցել Մաքսային միությանը, ինչին նույնպես մերժում է ստացել:

 

Այդ դեպքում ինչո՞վ կարելի է բացատրել ադրբեջանական ԶԼՄ-ների և NGO արևմտամետ ողջ հատվածի նկատմամբ ճնշումներն ու ձերբակալությունները, որոնք ուղեկցվում են Բաքվի հասցեին ԱՄՆ խիստ քննադատությամբ:

 

Կառավարող ռեժիմի ամրապնդմամբ: Քաղաքագիտական տեսակետից Ադրբեջանը արդեն վաղուց Կենտրոնական Ասիա է, այլ ոչ թե`Հարավային Կովկաս: Տիպիկ petrostate, որը Կենտրոնական Ասիայի երկրներից տարբերվում է այն բանով, որ իրենք հեղափոխության միջով չեն անցել: Այլ կերպ ասած`Ադրբեջանն ավելի ու ավելի է վերածվում տիպիկ մերձարևելյան պետության: Երկիրն աստիճանաբար ավելի շատ նմանվում է Եգիպտոսին, ըստ որում`մուբարաքյան շրջանի: Եվ այդ գործընթացները բացառապես ներքին բնույթ են կրում, թեև ազդում են նաև արտաքին աշխարհում Ադրբեջանի դիրքի վրա: Հայաստանի, Վրաստանի, Մոլդովայի և այլ երկրների վրա Արևմուտքն ազդում է ամենատարբեր ոլորտներում համապատասխան բարեփոխումներ անցկացնելուց հրաժարվելու դեպքում այս կամ այն արտոնությունից, ներդրումներից զրկելու վերաբերյալ նախազգուշացումներով: Արևմուտքն օգտագործում է այն հանգամանքը, որ  բոլոր այդ երկրներն զգում են իր փողերի կարիքը: Մինչդեռ Ադրբեջանին Արևմուտքի գումարները պետք չեն: Ավելին, որևէ եվրոպական գյուղում Հեյդար Ալիևի հուշարձանը տեղադրելու փոխարեն`ինքը կարող է ֆինանսական ծրագրեր իրականացնել և դրամաշնորհներ տալ:

 

Արտաքին ի՞նչ գործոն կամ դրանց ամբողջությունը կարող է Ալիևին հեռացնել իշխանական կերակրամանից:

 

Թերևս, նավթի գների խիստ կտրուկ նվազումը: Տնտեսական կոլապսն Ադրբեջանում կարող է հանգեցնել քաղաքական արմատական իսլամական տրամադրությունների առաջացմանը, որոնք կարող են շատ լուրջ ռիսկի տակ դնել ռեժիմին: Սակայն, նավթի գների նման անկում այսօր բավականին դժվար է պատկերացնել:

 

Աշխարհիկ ընդդիմության վերացումը հանգեցրել է Ադրբեջանում կրոնական ընդդիմության առաջացմանը և հետագա ամրապնդմանը, որը բացահայտ կերպով իր մտքերն է հայտնում մզկիթների պատերի ներսում: Ինչո՞վ է դա սպառնում Ադրբեջանին:

 

Միակ վայրն Ադրբեջանում, որտեղ կարելի է խոսել, մզկիթն է: Մնացած բոլոր հարթակները`մամուլ, ինտերնետ, քաղաքականություն, հիմնովին զտված են: Այդ ամենը հանգեցնում է այն բանին, որ մզկիթ են այցելում աշխարհիկ մարդիկ`խոսելու միակ նպատակով: Այլ վայր ուղղակի չկա: Հենց դա է այսօր քաղաքականացնում իսլամացումը հարևան երկրում, սուննիականացման տանում շիիթական Ադրբեջանը:

 

Այսինքն`Իրանի հետ դա քի՞չ ընդհանրություն ունի:

 

Բացարձակապես չունի: Բնականաբար, Ադրբեջանում, հատկապես`հարավում և Ապշերոնում, աճում է նաև ավանդական շիիթական իսլամը: Իսկ իսլամի քաղաքականացումն ընթանում է բացառապես սուննիականացման օգնությամբ, և դրա աղբյուրները մի քանիսն են: Առաջինը`դա հյուսիսկովկասյան իսլամն է, ինչը բխում է երկրի հյուսիսում բնակվող ժողովուրդներից: Երկրորդ`Ադրբեջանում մեծացել է թուրքական դպրոցներում`շատ հաճախ նուրսիստական, ուսանած մարդկանց սերունդը: Երրորդ`Ադրբեջանում սալաֆիթական որոշ նախագծեր ֆինանսավորվում են անմիջապես արաբական երկրների կողմից:

Այս ամենը լրջորեն փոխում է ադրբեջանական իսլամի դեմքը: Եվ, իհարկե, Ադրբեջանում քաղաքական կարգի գլխավոր սպառնալիքը հենց իսլամն է: Եվ վախենալով այդ սպառնալիքից`Բաքուն փաստացի հոմունկուլուս է մեծացնում, ինչը վաղ թե ուշ կխաղա իր դերը: Այլ բան է, որ նման երկրներում, օրինակ`Եգիպտոսում, այդ իրավիճակը կարող է պահպանվել տասնամյակներ:

 

Ռուսաստանի նկատմամբ արևմտյան պատժամիջոցները և Թուրքիայի տարածաշրջանային հավակնություններն զսպելու Արևմուտքի քաղաքականությունն ինքնաբերաբար դաշնակիցներ են դարձրել այդ երկու երկրներին: Արդյո՞ք մինչև վերջ հաշվարկված են արևմտյան աշխարհի այդ քաղաքականության երկու վեկտորները:

 

Կարծում եմ`Արևմուտքում այդ վեկտորները կարող էին և հաշվի չառնել, ինչպես վերջին տասնամյակում մերձարևելյան քաղաքականությունում հաշվի չեն առել Լիբանանը, Իրաքը, Թուրքիան, ISIS-ը: Ավելին, հաճախ ես զարմանում եմ, երբ նրանք ինչ-որ բան ճիշտ են հաշվարկում, քանի որ Մերձավոր Արևելքի և դրա շուրջը որոշումների ընդունման գործընթացն Արևմուտքում վերջին տարիներին խիստ դեգրադացվել է: 

Ռուսաստանի և Թուրքիայի իրավիճակային դաշնակցություն տրամաբանական է`հաշվի առնելով, որ երկու երկրները խնդիրներ ունեն Արևմուտքի հետ հարաբերություններում: Այդպիսի օրինակ է շատ տարբեր Իսրայելի և Թուրքիայի դաշնակցությունը սառը պատերազմի տարիներին, որոնց միավորել է միայն այն, որ վերջիններս ՆԱՏՕ-ի ֆորպոստ են եղել: Եվ հենց որ կիրավիճակը փոխվեց, և Թուրքիան ցանկացավ ինքնուրույն գործել Մերձավոր Արևելքում, խառնաշփոթ սկսվեց իսրայելա-թուրքական հարաբերություններում, քանի որ նման խաղի համար Թուրքիային անհրաժեշտ էր հակասեմիթականությամբ համակվել:Համապատասխանաբար, Արևմուտքի հետ հակասությունների վրա խաղալու համար Ռուսաստանին անհրաժեշտ է Թուրքիան, իսկ Թուրքիային`Ռուսաստանը: Սակայն, կոնտրագենտն այդ խաղում մեկն է`Եվրոպան: Այլ կերպ ասած`հնարավորություն չունենալով վախեցնել Արևմուտքին Ուկրաինայի և Բուլղարիայի միջոցով`Ռուսաստանը փորձում է վախեցնել նրան Թուրքիայով, Չինաստանով, ԲՐԻԿՍ-ով, ըստ որում`թիրախ համարելով Եվրոպան: Այդ պատճառով Մոսկվայի և Անկարայի միջև համագործակցությունը բացառապես իրավիճակային բնույթ է կրում. իրականում չափազանց շատ են այդ մրցակիցների մոտ բնական հակասությունները:

 

Հայաստանում կարծիք կա, ըստ որի`ռուս-թուրքական խաղերում Թուրքիայի համար մրցանակ կարող է դառնալ Լեռնային Ղարաբաղը...

 

Կարծիքը, ըստ որի`ռուս-թուրքական խաղերում Թուրքիայի համար մրցանակ կարող է դառնալ Լեռնային Ղարաբաղը, լիովին տեղավորվում է շրջակա աշխարհի վերաբերյալ Հայաստանում գոյություն ունեցող էկզոտիկ պատկերացումների մեջ:Ռուսաստանի իրական դիրքորոշումը Հարավային Կովկասի նկատմամբ բխում է հետխորհրդային տարածությունում դերակատարության անհրաժեշտության նպատակադրումից: ԽՍՀՄ փլուզումից հետո դադարելով գլոբալ տերություն լինել`Ռուսաստանը շարունակում է մնալ տարածաշրջանային տերություն: Ռուսաստանի շուրջ գրեթե բոլոր իրադարձությունները`Աբխազիա, Հարավային Օսիա, Ղրիմ, Դոնբաս, Բելառուս, կապված են ՙո՞վ է տանտերը՚ պայքարի հետ: Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի շահերը հաշվի են առնվում, քանի որ այն դերակատարություն ունի ղարաբաղյան հակամարտությունում`վերջինիս անվտանգության ապահովման անհրաժեշտության պատճառով: Կվերանա ղարաբաղյան հակամարտությունը, տարածաշրջանից կանհետանա նաև Ռուսաստանը, քանի որ այլևս չի զգացվի վերջինիս կարիքը: Միայն հիմարները կարող են Ղարաբաղը ՙնվիրել՚ Թուրքիային և դրանից հետո ընդմիշտ հեռանալ Հարավային Կովկասից: Հայ հասարակությունում բոլոր այդ մտավախություններն ընդհանուր առմամբ հասկանալի են, անհասկանալի է, երբ դրանք հավաստվում են փորձագիտական մակարդակով: Ռուսաստանը Ղարաբաղը չի ՙնվիրի՚ Թուրքիային կամ Ադրբեջանին` ոչ այն պատճառով, որ այդքան սիրում է բազմադարյան գործընկեր Հայաստանին, այլ` նկատի ունենալով դրա համար ռացիոնալ պատճառների բացակայությունը: Այդ պատճառով Ռուսաստանին նույնիսկ պետք չեն սահմանին փոխհրաձգությունները. Ռուսաստանին անհրաժեշտ է ստատուս-քվոն, որպեսզի թե’ Ադրբեջանը, թե’ Հայաստանը Ռուսաստանի անվտանգության հովանու կարիքը զգան:

 

Ըստ երևույթին, ԻԻՀ միջուկային ծրագրի շուրջ Լոզանի համաձայնագրերը նոր տրոյական ձի են մտցրել այդ խաղում` ի դեմս Իրանի: Եվ Ռուսաստանի կողմից հատուկ սպառազինությունների և, մասնավորապես, С-300 զենիթահրթիռային համալիրների Իրան մատակարարման արգելքի վերացումը վկայում է Մոսկվայի կողմից իրավիճակի ողջ նրբության ընկալման մասին: Ինչպե՞ս եք պատկերացնում Թեհրանի հեռանկարները գլոբալ և, մասնավորապես, տարածաշրջանային խաղում:

 

Հաշվի առնելով, որ Իրանը բավականին բարդ երկիր է դրսից վերջինիս ընկալման համար`կարող եմ միայն ասել, որ այնտեղ ևս լոզանյան համաձայնագրերի շարունակման բացարձակ համոզմունք չկա: Կան միայն սպասումներ, երբեմն` խիստ չափազանցված: Այնուամենայնիվ, Իրանի և Արևմուտքի միջև հարաբերությունների մեղմացման գործընթացը շարունակվում է, և այն բավականին երկարատև է: Եվ չեմ կարծում, որ եթե հունիսին ինչ-որ բան ստորագրվի, այն ակնթարթորեն կվերացնի բոլոր պատժամիջոցները: Միաժամանակ Իրանի շուրջ համաձայնագրի չստորագրումը ևս չի նշանակի ողջ բանակցային գործընթացի տապալում՚: Ինչպես Մոսկվայում, այնպես էլ Երևանում շատ լավ հասկանում են, որ Արևմուտքի և Իրանի հարաբերությունների կարգավորման գործընթացը դանդաղ, բայց անշեղորեն առաջ է շարժվում: Եվ եթե այդ գործընթացը հասնի իր տրամաբանական ավարտին, դա լուրջ փոփոխություններ կբերի ինչպես տարածաշրջանին, այնպես էլ`Հայաստանին: Քաղաքական խնդիրները հայ-իրանական հարաբերություններում լուծված են, մնում են միայն ֆինանսական խնդիրները: Թեհրանն այսօր չափազանց կաշկանդված է շրջակա աշխարհի հետ իր փոխհարաբերություններում: Իրականում Իրանը պատժամիջոցների պատճառով գրեթե ոչինչ անել չի կարող, այդ թվում`իր ֆինանսական համակարգի հետ կապված: Կվերանան պատժամիջոցները, Իրանի համար շատ ավելի հեշտ կլինի աշխատել Հայաստանի հետ, և ոչ միայն: