Ուրբաթ, 15 Մայիսի 2015 08:39

 

Ձեր կարծիքով, ինչպիսի՞ն կարող են լինել ՙԱրևելյան գործընկերության՚ Ռիգայի գագաթնաժողովից Հայաստանի և Ադրբեջանի սպասումները`երկու երկրների արտաքին քաղաքական կողմնորոշման լույսի ներքո:

 

Դատելով Ռիգայի գագաթնաժողովի կազմակերպիչներից ստացված տեղեկատվությունից` ընդհանուր հարցերից և թեմաներից բացի, կքննարկվեն մասնակից պետությունների հետ ԵՄ փոխգործակցության ծրագրերը: Ըստ երևույթին, Վիլնյուսի գագաթնաժողովի դասերը շատ լավ յուրացվել են Բրյուսելի կողմից, և այժմ ՙԱրևելյան գործընկերության՚ անդամ երկրների հետ ԵՄ ասոցացման համաձայնագրի արագացված կնքում եվրոպական դիվանագիտության օրակարգում չկա: Փոխարենը պետք է սպասել յուրաքանչյուր առանձին երկրի հետ անհատական գործընկերության ծրագրի իրականացում, որն այդ թվում հաշվի կառնի վերջիններից կողմից իրականացվող արտաքին քաղաքական ուղեգծի առանձնահատկությունները: Որքանով հայտնի է, Հայաստանի հետ ԵՄ համագործակցությունում գերակա են քաղաքական բնույթի հարցերը: Ինչ վերաբերում է Ադրբեջանին, առաջին հերթին առևտրատնտեսական և ներդրումային ոլորտներում փոխգործակցության հարցերն են: Իհարկե, դա չի նշանակում, որ Հայաստանին առնչվող համաձայնագրերում տնտեսական, իսկ Ադրբեջանի հետ համաձայնագրերում`քաղաքական բաղադրիչներ չեն լինի: Բայց բոլորը շատ լավ հասկանում են, թե որոնք են հիմնական գերակայությունները:

2015 թ.Ադրբեջանում տիրող իրավիճակի, լրագրողների, ՈԿԿ ներկայացուցիչների ձերբակալությունների առնչությամբ ԱՄՆ քննադատությունն զգալիորեն խստացել է`նույնիսկ 2014 թվականի համեմատ: Իրականում ինչո՞վ է դա պայմանավորված`հաշվի առնելով, որ նման մասշտաբի քննադատություն հարևան Հայաստանի և Վրաստանի հասցեին չի հնչում:

Կարծում եմ`ձեր հարցում որոշակի պատասխան կա: Շատ դիտորդներ հակված են կարծելու, որ Ադրբեջանում քաղաքացիական իրավունքների և ազատությունների առնչությամբ ԱՄՆ քննադատությունը պատրվակ է, առավել ևս, որ հարևան երկրների իրավիճակը Պետդեպարտամենտի կողմից ընդհանրապես չի մեկնաբանվում: Սահակաշվիլիի կողմնակիցների ճնշող մեծամասնությունը, ովքեր նստած են վրացական բանտերում`որպես քաղբանտարկյալներ, թե’ ԱՄՆ, թե’ Եվրոպայի կողմից չի քննարկվում: Իսկ Հայաստանի ոչ կառավարական հատվածի ներկայացուցիչների և լրագրողների նկատմամբ հետապնդումների փաստերն արտացոլված չեն իրավապաշտպան կազմակերպությունների համապատասխան հաշվետվություններում: Ակնհայտ է, որ Բաքվի վրա Վաշինգտոնի ճնշումը պայմանավորված է Ադրբեջանի քաղաքական դաշտի նկատմամբ վերահսկողություն հաստատելու ձգտմամբ: Ադրբեջանը միակ երկիրն է տարածաշրջանում, որը ո’չ արևմտամետ, ո’չ ռուսամետ արտաքին քաղաքական գիծ է որդեգրել: Նման իրավիճակը ձեռնտու չէ ԱՄՆ որոշակի քաղաքական շրջանակներին, որոնք պնդում են Բաքվի կողմից արևմտամետ ուղեգծի ընտրություն, ինչը հղի է ոչ միայն Ռուսաստանի, այլ նաև Իրանի հետ հարաբերությունների լուրջ վատթարացմամբ: Մոսկվայում և Թեհրանում դա շատ լավ հասկանում են, այդ պատճառով բարեհաճորեն են վերաբերում իրենց համար թշնամական  վարքագծից զերծ մնալու Բաքվի ցանկությանը`ի տարբերություն Վաշինգտոնի, որի քաղաքական ղեկավարության որոշ ներկայացուցիչներ համառորեն չեն ցանկանում հաշվի առնել Ադրբեջանի շահերը, ինչը հանգեցնում է շահերի բախման:

Փորձագիտական մակարդակով Ադրբեջան-Ռուսաստան հարաբերությունների ջերմացումը Բաքվում իշխանափոխության Վաշինգտոնի ձգտմամբ պայմանավորող կարծիք կա: Ի՞նչ կարծիք ունեք այդ առնչությամբ...

 

Ռուսական վեկտորը Բաքվի արտաքին քաղաքականության հիմնական ուղղություններից մեկն է`հիմնված Ռուսաստանի հետ փոխադարձ շահերի վրա: Մոսկվան և Բաքուն հասկանում են, որ ցանկացած լուրջ ճգնաժամ ռուս-ադրբեջանական հարաբերություններում անդառնալի հետևանքներ կունենա ինչպես երկու երկրների, այնպես էլ ընդհանուր առմամբ տարածաշրջանի համար: Այսօր ավելի շուտ խոսքը վերաբերում է ոչ թե այդ հարաբերությունների ջերմացմանը, այլ`վերաֆորմատավորմանը: Այդ գործընկերության հիմք հանդիսացող`ՙՆերդրումների խրախուսման և փոխադարձ պաշտպանության մասին՚ համաձայնագիրը, գործընկերային համաձայնագրերը ՙՌոսնեֆտի՚ և SOCAR-ի միջև, բազմամիլիարդ պայմանագրերը ՙՌոսօբորոնէքսպորտի՚ հետ ընդունվել են վերջին մեկ-մեկուկես տարվա ընթացքում: Այդ ժամանակաշրջանում զգալի առաջընթաց է ձեռքբերվել Կասպից ծովի քաղաքական-իրավական կարգավիճակի որոշման շուրջ բանակցություններում:  Ադրբեջանի կողմից Հարավային գազային միջանցքի ռազմավարության իրականացումը նույնիսկ այդքան համառ արգելքի չի արժանանում Մոսկվայի կողմից, ինչպես մի քանի տարի առաջ էր: Կողմերը հասկանում են, որ գործնական շահերը կարող են նաև չհամընկնել, բայց ռազմավարական տարաձայնություններ թույլ տալ չի կարելի: Ադրբեջանի նկատմամբ գործող ԱՄՆ Սենատի 907-րդ ուղղումը, ինչը լրջորեն սահմանափակում է երկու երկրների միջև առևտրատնտեսական հարաբերությունները, թույլ չի տալիս խոսել Ռուսաստանի հետ առևտրատնտեսական հարաբերություններին համանման հարաբերությունների մակարդակի մասին:

 

Ձեր կարծիքով, ՌԴ և Ադրբեջանի միջև հարաբերությունների ամրապնդման ի՞նչ օբյեկտիվ հեռանկարներ կան այսօր:

 

Ադրբեջանին և Ռուսաստանին մոտեցնում են ոչ միայն ընդհանուր շահերը, այլ նաև ռիսկերը, ինչի վկայությունը վերջերս Ռուսաստանի անվտանգության խորհրդի քարտուղար Նիկոլայ Պատրուշևի այցն էր Բաքու: Աճող սպառնալիքը միջազգային այնպիսի ահաբեկչական կառույցների կողմից, ինչպես`Ալ-Քաիդան և ՙԻսլամական պետությունը՚, քաղաքական իրավիճակի ապակայունացման վտանգը Կասպից ծովի տարածաշրջանում, Ադրբեջանում ապակառուցողական ներքաղաքական սցենարների իրականացման հեռանկարը միավորող գործոն է Ադրբեջանի և Ռուսաստանի համագործակցության ընթացիկ գերակայությունների ընտրության հարցում: Երկեւ երկրների միջև տնտեսական համագործակցության հեռանկարային ծրագրերի իրականացումը նույնպես փոխգործակցության հիմնական տարր է:

 

Ռուսաստանի նկատմամբ իր տնտեսական պատժամիջոցներով և Թուրքիայի նկատմամբ զսպման քաղաքականությամբ Արևմուտքը և, մասնավորապես, ԱՄՆ-ը, ըստ երևույթին, այդ երկրներին դրդում են ավելի սերտ միության: Ձեր կարծիքով, ինչպիսի՞ն է ռուս-թուրքական հարաբերություններում առկա իրավիճակը:

 

Ռուս-թուրքական հարաբերությունները տարածաշրջանային քաղաքականության միանգամայն ինքնաբավ ուղղություն են: Դրանք այդքան զգալի կախված չեն Արևմուտքի ազդեցությունից, միաժամանակ բավականաչափ ենթակա են կախվածության տարածաշրջանային քաղաքական և տնտեսական անվտանգության խնդիրների առնչությամբ Անկարայի և Մոսկվայի հայացքներից: Ռուսաստանի և Թուրքիայի սիրիական և հայկական օրակարգերը, որոնց առնչությամբ վերջիններս լուրջ տարաձայնություններ ունեն, կարող են առավել զգալի ազդեցություն ունենալ համագործակցության ընթացիկ գերակայությունների վրա, քան Կիպրոսի և Ուկրաինայի խնդիրների առնչությամբ Արևմուտքի և իրենց միջև հակասությունները: Մինչ այժմ Անկարան և Մոսկվան ձգտել են խուսափել խնդրահարույց թեմաներից`հանուն գործնական նշանակության խնդիրների լուծման: Սակայն, ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի վերջերս Երևան կատարած այցը և այնտեղ նրա ելույթը բացասաբար են ազդել երկու երկրների փոխհարաբերությունների վրա:

Թե ինչպես կզարգանան իրադարձությունները հետագայում, ժամանակը ցույց կտա: Բայց այսօր արդեն պարզ է, որ եթե Թուրքիան և Ռուսաստանը, իրոք, ձգտեն խուսափել այսուհետև նման սցենարներից, ապա պետք է համապատասխանեցնեն տասնյակ միլիարդ դոլարներով չափով իրական շահերը տարածաշրջանային քաղաքականության` իրենց համար սկզբունքային հարցերի առնչությամբ մոտեցումների հետ:

 

Ի՞նչ դեր եք հատկացնում իսլամական գործոնին և, մասնավորապես, ՙԻսլամական պետության՚ գործոնին Ադրբեջանում:

 

Եթե ավելի ստույգ լինենք, ռադիկալ իսլամիստները և ավանդական իսլամական արժեքները գործնականում անհամատեղելի են: Արմատական հայացքներ ունեցողները մզկիթներից դուրս են գտնվում, քանի որ իսլամական ավանդական նորմերի և սկզբունքների կողմնակիցների անհաշտ թշնամիներ են: Թեև իսլամական գործոնն ադրբեջանական քաղաքականությունում առկա է, դրա դերը և նշանակությունը խիստ չափազանցել պետք չէ:

Տվյալ դեպքում Ադրբեջանը բախվել է դրսի ուժեղ ազդեցությանը, քան ինչ-որ ներքին գործընթացների: Ադրբեջանցիները հիմնականում շիիթներ են, մինչդեռ արտերկրից գործակալները փորձում են սալաֆիզմի գաղափարներ սերմանել հավատացյալների շրջանում: Այդ իսկ պատճառով այդ գործընթացն Ադրբեջանում զգալի բարդություններով է ընթանում, ինչը չի դիտվում երկրներում, որտեղ բնակչության մեծ մասը սունիներ են:

 

ԻԻՀ միջուկային ծրագրի շուրջ Լոզանի համաձայնագրերը, ըստ երևույթին, նոր խաղացող մտցրեցին գլոբալ խաղում`ի դեմս Իրանի: Ինչպե՞ս եք պատկերացնում Թեհրանի հեռանկարները գլոբալ և, գլխավորը, տարածաշրջանային խաղում:

 

Իրանը հզոր տարածաշրջանային տերություն է` ցանկացած դասավորության դեպքում, և անհնար է դա հաշվի չառնել: Իրանի նկատմամբ պատժամիջոցների վերացման պայմանով այդ երկիրը կվերադառնա մոտավորապես իր զարգացման այն փուլին, որը գոյություն ուներ Հաթամիի նախագահության օրոք: Ըստ էության, Ռոուհանին Հաթամիի վարքագծի շարունակողն է, ոչ մեծ սրբագրումներով, որոնք հաշվի են առնում առկա իրողությունները:

Իրանի ներքին քաղաքականությունում առաջիկա տարիներին կդիտվի գոյություն ունեցող վարչակարգի հետագա հետևողական ազատականացում: Մինչդեռ արտաքին քաղաքականությունում Թեհրանը կձգտի պահպանել ինքնուրույն վարքագիծ, լուծելով ընթացիկ հարցերը, հենվելով սեփական շահերի վրա` սակայն առավելագույնս հաշվի առնելով իր արտաքին քաղաքական գործընկերների շահերը` լինեն Արևմուտքի երկրները կամ Ռուսաստանը: Հակառակ տարածված կարծիքի` Թեհրանը շահագրգռված է արևմտյան երկրների հետ համագործակցությամբ, գիտակցելով, որ դա է պահանջում իրական քաղաքականությունը: Միևնույն ժամանակ Ռուսաստանը, որպես բնական գործընկեր, Իրանի համար բնական դաշնակից և, միաժամանակ, բնական մրցակից է Արևմուտքի հետ հարաբերություններում: Այդ պատճառով Թեհրանում ակնկալում են նուրբ դիվանագիտական խաղ, եթե ընտրենք հենց այդ տերմինը, որպեսզի իրենց համար շահավետ լույսի ներքո բազմաքայլ աշխարահքաղաքական կոմբինացիաներ իրականացվեն, որոնք կարող են ամրապնդել նրա վիճակը տարածաշրջանի և աշխարհի քաղաքական քարտեզի վրա: Իսկ, ահա, թե արդյոք այդ խաղը Թեհրանի համար ցանկալի արդյունք կտա, մենք  կարող ենք դատել միայն ըստ իրավիճակի: