Երկուշաբթի, 17 Օգոստոսի 2015 18:35

 Վերջին ամիսներին Մեծ Մերձավոր Արևելքում տեղի ունեցող իրադարձություններն զգալիորեն փոխել են տարածաշրջանի աշխարհաքաղաքական քարտեզը, մասնավորապես`Իրանի նկատմամբ պատժամիջոցների վերացումից և ԻՊ ու քրդերի հետ պայքարում Թուրքիայի ներգրավումից հետո: Այս գործընթացներից որո՞նք են բխում Հայաստանի շահերից:

 

Մերձավոր Արևելքում վերջին գործընթացներում Անկարան աննախանձելի դեր է խաղում և լուրջ խնդիրներ ունի ինչպես քրդերի, այնպես էլ ընդհանոր առմամբ Արևմուտքի հետ: Այդ պատճառով Հայաստանի միջազգային դիրքերն այսօր ավելի շահավետ ու ամուր են, քան Թուրքիայի դիրքերը:

Հայաստանն այսօր, թերևս, ամենակայուն երկիրն է բավականին ընդարձակ տարածաշրջանում:

Իրանի հետ հարաբերությունների նկատվող ամրապնդումը շատ կարևոր աշխարհաքաղաքական գործոն է Հայաստանի համար հատկապես հիշյալ համատեքստում`հաշվի առնելով, որ Հայաստանն Իրանին սահմանակից միակ կայուն երկիրն է: Այս առումով Հայաստանը, Իրանի հայկական համայնքի հետ միասին, ունի հետպատժամիջոցային Իրանը մնացած աշխարհի հետ կապելու բոլոր շանսերը: Իսկ վերջին գործընթացների բացասական կողմը բխում է Ռուսաստանից, որը շահագրգռված չէ հայ-իրանական հարաբերությունների լիարժեք զարգացմամբ:

 

Ինչու՞մ է արտահայտվում Հայաստանի կայունությունը, մասնավորապես`ո՞ր երկրների հետ համեմատությամբ:

 

Ելնելով ներքին քաղաքականությունում խիստ անորոշ իրավիճակից`Թուրքիան այսօր համակված է քաոսով:Սրընթաց կերպով բռնապետական պետության վերածվող Ադրբեջանին, թերևս, կարելի է համեմատել միայն Հյուսիսային Կորեայի հետ: Իրանը նոր է սկսում աստիճանաբար դուրս գալ պատժամիջոցային ռեժիմից և մերձենալ Արևմուտքի հետ: Ռուսաստանն իր հերթին նորանոր պատժամիջոցների և Ուկրաինայի հետ հակամարտության հետևանքով զգալիորեն թուլացել է, ինչի պատճառով աստիճանաբար կորցնում է ներքին կայունությունը: Վրաստանն ընդհանրապես համակված է իրեն բնորոշ քաղաքական վենդետայով: Սիրիայի պետականությունը քայլ առ քայլ կոլապսի վիճակում է հայտնվում, իսկ Իրաքում ապաինտեգրացիոն գործընթացներ են տեղի ունենում:

Ինչպես աշխարհագրական, այնպես էլ աշխարհաքաղաքական տեսակետից ամենակայուն երկիրը տարածաշրջանում, նկատի ունենալով վերոհիշյալ հանգամանքները, հանդիսանում է Հայաստանը: Չեմ կարող չնշել, որ դա Հայաստանի իշխանությունների և նրանց քաղաքական ուղեգծի արժանիքը չէ: Ավելի շուտ դա հնարավոր է դարձել հարևան երկրներում ավելի լուրջ և գլոբալ խնդիրների առկայության հետևանքով:

 

Այո, բայց Հարավային Կովկասի նկատմամբ տերությունների, այդ թվում`տարածաշրջանային, շահերը ոչ մի տեղ չեն կորչել:

 

Համաձայն եմ, սակայն, իրականում Հարավային Կովկասում ԱՄՆ և Թուրքիայի շահերը երկրորդ պլան են մղվում տարածաշրջանի ավելի գլոբալ խնդիրների հանդեպ: Այսօր նույնիսկ Եվրամիությունն ավելի մեծ ակտիվություն և հետաքրքրություն է ցուցաբերում մեր տարածաշրջանի ուղղությամբ, քան ԱՄՆ-ը: Վաշինգտոնը Հարավային Կովկասի երեք ճանաչված երկրների հետ հարաբերությունները դիտարկում է առաջին հերթին Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների համատեքստում: Իսկ Թուրքիան այսօր ավելի շուտ նոր արտաքին քաղաքական գերակայությունների զարգացման անհրաժեշտություն է զգում, քան Վրաստանի և Ադրբեջանի հետ գոյություն ունեցող կապերի զարգացումը`էլ չխոսելով Հայաստանի մասին: 

 

ՙԻսլամական պետության՚ գործունեությունը որևէ դեր խաղացե՞լ է դրանում, մասնավրապես`Հայաստանի մասով:

 

ՙԻսլամական պետության՚ գրոհայինների ահաբեկչական գործողությունները Սիրիայում առաջին հերթին խիստ բացասական հետևանքներ են ունեցել այդ երկրում բնակվող հայերի համար: Հայաստանի համար, որպես պետություն, ԻՊ-ն ուղղակի սպառնալիք չի ներկայացնում: Մասնավորապես, Հայաստանն անմիջական սահման չունի ԻՊ ենթակայության տակ գտնվող տարածքների հետ: Իսկ Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ փակ սահմաններն ավելի անորոշ են դարձնում ահաբեկչական սպառնալիքը:

 

Իրանի նկատմամբ պատժամիջոցների աստիճանական վերացումն արդեն որոշակի տեղաշարժերի է հանգեցրել հայ-իրանական հարաբերությունների զարգացման հարցում: Գնահատեք Հայաստանի`որպես իրանական նավթի ու գազի տարանցիկ երկիր վերածվելու հեռանկարը:

 

Էներգետիկան, թերևս, Հայաստանը և Իրանը կապող ամենաթույլ միջոցն է: Հայաստանի և Իրանի միջև գոյություն ունեցող գազատարի թողունակության մեծացման հեռանկարն անխուսափելիորեն կբախվի Ռուսաստանի հզոր դիմակայությանը: Մոսկվան երբեք թույլ չի տա մրցակցություն`ինչպես ՙԳազպրոմի՚, այնպես էլ սեփական արտաքին քաղաքականության շահերից ելնելով, ինչը շատերը բնորոշում են որպես գազային շանտաժի քաղաքականություն: Այդ պատճառով Ռուսաստանը կշարունակի էներգետիկան`որպես Հայաստանին գերկախվածության վիճակում պահելուն նպաստող մեխանիզմ օգտագործել: Իրանի և Արևմուտքի միջև հարաբերությունների կարգավորումից առաջին հերթին կտուժի Ռուսաստանը: Առայժմ Ռուսաստանը կարևոր է Իրանի համար`որպես հակաիրանական պատժամիջոցների հետևանքների որոշակի հաղթահարման միջոց և այլընտրանք Արևմուտքին: Այս առումով հայ-իրանական հարաբերությունների զարգացման հիմնական հատվածը կապվախ կլինի տրանսպորտային-հաղորդակցական բաղադրիչի և առևտրի հետ: Դա էներգետիկայից ոչ պակաս կարևոր է`հաշվի առնելով իրենց համար այդքան երկար փակ իրանական շուկայում հայտվելու մի շարք եվրոպական ընկերությունների ձգտումը: Այդ ցանկության իրականացման նպատակով հիշյալ ընկերություններն, ամենայն հավանականությամբ, կօգտվեն հայկական ենթակառուցվածքից և աշխատուժից:

 

Իսկ նավթային ասեղի վրա նստած Ադրբեջանը դրանից չի՞ տուժի:

 

Չեմ կարծում, որ էներգապաշարների համաշխարհային շուկա Իրանի դուրս գալն զգալիորեն կհարվածի Ադրբեջանի բյուջեին: Սակայն, անուղղակի կերպով իրանա-ադրբեջանական հարաբերությունների վրա դա լիովին կարող է անդրադառնալ: Չնայած Ադրբեջանի աշխարհիկությանը`այդ երկիրը շիիթական է, և Թեհրանը ժամանակի ընթացքում ավելի մեծ ջանքեր կգործադրի  իր ազդեցության մեծացման համար:

 

Այսինքն`չե՞ք ակնկալում, որ Հայաստանը կվերածվի Ռուսաստանը և Իրանը կապող տրանսպորտային միջանցքի:

 

Ոչ`հաշվի առնելով, որ դա կապված է շատ մեծ խնդիրների լուծման հետ: Այդ խնդիրներից գլխավորը Վրաստանի հետ պայմանավորվելու անհրաժեշտությունն է: Վրաստանի հետ օգոստոսյան պատերազմից հետո ռուսներն ի վիճակի չէին մշտական ցամաքային կապ ապահովել Գյումրիի սեփական ռազմակայանի հետ: Եվ նույնիսկ Եվրասիական ինտեգրման ծրագրերում Հայաստանը որպես կղզի է դիտարկվում:

 

Կարծիք կա, որ 102-րդ ռուսական ռազմակայանի ապահովումը տեղի է ունենում Թուրքիայի տարածքով...

 

Իրոք, ցյուրիխյան ՙարձանագրային՚ գործընթացի շրջանակներում Մոսկվան փորձել է համաձայնության գալ Անկարայի հետ թուրքական տարածքով Հայաստանում իր ռազմակայանի նյութատեխնիկական ապահովման հարցում: Սակայն բանակցությունները ձախողվել են, քանի որ այդ հարցում վերջնական արդյունքում գերիշխել են ՆԱՏՕ-ի շահերը: Դա էլ հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման Մոսկվայի համաձայնության պատճառներից մեկն է հանդիսացել: Եվ մինչ այսօր Ռուսաստանի համար այդ հարցը շարունակում է մեծ խնդիր մնալ`հաշվի առնելով, որ 102-րդ ռազմակայանի ապահովումը տեղի է ունենում բավականին ծախսատար օդային ճանապարհով:

 

Շատ վերլուծաբաններ համոզված են, որ Լեռնային Ղարաբաղում լարվածությունը հրահրվում է Մոսկվայի կողմից: Համաձա՞յն եք արդյոք այս վարկածին:

 

Դա արդեն վարկած չէ, այլ`իրական փաստ, քանի որ Հայաստանում և Ադրբեջանում ռուսական ազդեցության պահպանման համար ղարաբաղյան հակամարտություն իդեալական գործիք է: 

Ըստ որում, ԼՂՀ Պաշտպանության բանակը և Հայաստանի Զինված ուժերը որևէ կերպ Մոսկվայից չեն կառավարվում: Ինչ վերաբերում է Ադրբեջանին, նրա կարծիքով, հետևելով իրավիճակին, կարելի է եզրահանգման գալ, որ իրականում Մոսկվան նույնիսկ կարիք չունի հատուկ ջանքեր գործադրել սահմանին իրավիճակը սրելու համար: Բաքուն դա անում է առաջին հերթին սեփական նախաձեռնությամբ: Ռուսաստանին այս խաղում ընդամենը հարկավոր է զենքի համար մեկ մատակարարը մնալ ինչպես Ադրբեջանի, այնպես էլ Հայաստանի համար: Հակամարտության չկարգավորվածությունը և ստատուս-քվոյի պահպանումը բխում է հենց այդ տրամաբանությունից: Միաժամանակ, եթե Մոսկվան պահանջի Արցախի շուրջ իր խաղաղապահների տեղակայում, ռիսկերն էլ ավելի կմեծանան, և ինչպես ԼՂՀ, այնպես էլ Հայաստանի անվտանգության հետ կապված նոր մարտահրավերներ կառաջանան: