Ուրբաթ, 27 Մարտի 2015 13:16

Այսօր Հայաստանը ռուսական ներդրումների օգնությամբ շարունակում է զարգացնել ջերմային և միջուկային էներգետիկայի օբյեկտները`ի վնաս այլընտրանքային էներգետիկայի զարգացման: Դա տեղի է ունենում երկրի բոլոր խոշորագույն ձեռնարկությունների պարապուրդի մատնվելու և հարևան երկրներ էներգակիրների նվազագույն արտահանման պայմաններում: Ո՞րն է Հայաստանի էներգետիկ հատվածի զարգացման շարունակման հիմնավորումը:

 

Հիմանկան պատճառն այն է, որ Հայաստանի էներգետիկ հատվածն առաջիկա տարիներին լուրջ խնդիրներ կապրի, որոնք հնարավոր է լուծել նոր հզորություններ կառուցելով միայն: Խնդիրները կապված են այն բանի հետ, որ հիմնական էլեկտրաէներգետիկ հզորությունները`Մեծամորի ԱԷԿ և Հրազդանի ՋԷԿ, հին հզորություններ են, որոնք վաղ թե ուշ, ավելի շուտ վաղ, քան ուշ, շարքից դուրս կգան, այդ պատճառով Հայաստանին էլեկտրաէներգիայի նոր արտադրողներ են հարկավոր:

Ջերմային, այլ ոչ թե այլընտրանքային էներգետիկայի զարգացումը պայմանավորված է գազի համեմատաբար էժանությամբ, որն առաջիկա տարիներին չի թանկանա: Իսկ էներգետիկայի այլընտրանային աղբյուրների զարգացման համար ածխաջրածնային հումքը պետք է թանկ արժենա, որպեսզի այլընտրանքային աղբյուրից արտադրանքը կարողանա գնային առումով մրցակցություն կազմել ՋԷԿ-ից արտադրանքի հետ: Հայաստանին առայժմ դա չի ՙսպառնում՚:

 

Փետրվարին Մոսկվան և Երևանը ստորագրել են համաձայնագիր Հայաստանի կառավարությանը 300 միլիոնի վարկ տրամադրելու շուրջ` ՀԱԷԿ շահագործման ժամկերը 15 տարով երկարաձգման աշխատանքների ֆինանսավորման համար: Արդյո՞ք դա նշանակում է, որ Հայաստանում վերջնականապես հրաժեշտ են տվել ՀԱԷԿ նոր էներգաբլոկի կառուցման գաղափարին: Եթե այո, գնահատեք այդ որոշման նպատակահարմարությունը:

 

Չնայած այն հանգամանքին, որ ՀԱԷԿ նոր էներգաբլոկի կառուցման գաղափարին հրաժեշտ չեն տվել, քանի որ նախագծից հրաժարվելու մասին պաշտոնապես չի հայտարարվել, դրա կառուցման հնարավորությունները նվազագույն են: Պատճառները զուտ շուկայական են. չկա ներդրող, չկա սպառման շուկա: Նախագծվող կայանը 2,5 անգամ ավելի հզոր կլինի` քան գործողը: Այդ դեպքում որտե՞ղ պետք է սպառվի ավելորդ և ոչ էժան էլեկտրաէներգիան, որն այն արտադրելու է: Սպառման շուկա չկա: Վրաստանին այն հարկավոր չէ, Իրանը 1 կվտ/ժ դիմաց 15 ցենտ չի վճարի: Թուրքիայի հետ մեր սահմանն առայժմ փակ է և, նույնիսկ, եթե բացվի, ապա ես չեմ տեսնում տնտեսական պատճառներ, որպեսզի թուրքերը մի քանի տասնյակ միլիոն ներդնեն սեփական տարածքում «էլեկտրաէներգետիկ կղզիե ստեղծելու համար, որը «պարփակվիե հայկական նոր ԱԷԿ-ով:

Հայաստանն, անշուշտ, կարող է ինքը սպառել նոր ԱԷԿ-ի էլեկտրաէներգիան, բայց այդ դեպքում կպահանջվի ինչ-որ տեղ սպառել գոյություն ունեցող կայանների` ՋԷԿ և մեծ ու փոքր ՀԷԿ-երի էլեկտրաէներգիան: Ընդհանրապես, ես կարծում եմ, որ նոր կայանը, եթե այն կառռուցվի, պետք է սահմանափակվի 600-650 Մվտ հզորությամբ, սակայն Ռուսաստանում նման ռեակտորներ չեն կառուցվում: Իսկ ֆրանսիական ռեակտորի կառուցումը Հայաստանում Ռուսաստանը հազիվ թե ֆինանսավորի` որպես միակ կողմ, որը կարող է քաղաքական պատճառներով շահագրգռվածություն հայտնել մեզ մոտ նոր կայանի առնչությամբ:

 

ԱրմԻնֆո-ի տեղեկությունների համաձայն, իրանական կողմն Իրան-Հայաստան էլեկտրահաղորդման երրորդ գծի կառուցման շուրջ պայմանավորվածության շրջանակներում արդեն $82 մլն է փոխանցել Հայաստանի առևտրային բանկերից մեկին: Այնուամենայնիվ, չնայած իրանական կողմից պարտավորությունների իր մասի կատարմանը`նախագիծն առաջվա պես հեռու է իրականացումից: Ձեր կարծիքով, որո՞նք են այդ նախագծի չգործելու պատճառները:

 

Հիշյալ նախագիծն այն քչերից է, որի իրականացմանը չեմ կասկածում: Չնայած այն բանին, որ մինչ այժմ կային տեխնիկական խնդիրներ`համոզված եմ, որ նախագիծը կիրականացվի, քանի որ այն ունի հստակ տեխնիկական հիմնավորում:

 

Իրան-Հայաստան երկաթուղու կառուցման նախագիծը դեռևս գտնում է հայ-իրանական հարաբերությունների օրակարգում: Ավելին, հաշվի առնելով Երևանի և Թեհրանի միջև ազատ առևտրի գոտի ստեղծելու վերաբերյալ պայմանավորվածությունը և Հայկական երկաթուղու`ՌԵՈւ կոնցեսիոն կառավարման ներքո գտնվելու փաստը`այն հետաքրքրություն է ներկայացնում նաև Ռուսաստանի համար: Այնուամենայնիվ, Ղազվին-Ռեշտ-Աստարա ճյուղի կառուցման միջոցով Իրան-Ադրբեջան երկաթուղային համակարգերի միացման հարցն արդեն ներառված է Թեհրան-Բաքու բանակցությունների օրակարգում: Ձեր կարծիքով, որո՞նք ենք այդ երկու նախագծերի իրականացման հեռանկարները:

 

Դեռևս հայ-իրանական հարաբերությունների օրակարգում գտնվող Իրան-Հայաստան երկաթուղու կառուցման նախագծի իրականացման ձգձգումը կապված է մի շարք խնդիրների հետ: Գլխավոր պատճառը $4-6 մլրդ գնահատվող մայրուղու կառուցման համար ներդրողների բացակայությունն է:

Որպես երկրորդ պատճառ`Սարուխանյանը հարց է տալիս`ու՞մ է ընդհանրապես այսօր պետք այդ ճանապարհը: Եթե դա Հյուսիս-Հարավ մայրուղու մաս է, ապա այն պատճենում է Ղազվին-Ռեշտ-Աստարան, որով բեռները Պարսից ծոցից Ադրբեջանի և Վրաստանի տարածքով կտեղափոխվեն Սև ծով, և Ադրբեջանի տարածքով`Ռուսաստան և Հյուսիսային Եվրոպա: Եթե կառուցում են մեկը, մյուսը կառուցելն անիմաստ է: Բանն այն է, որ է Ղազվին-Ռեշտ-Աստարան առանձնապես չի կառուցվում. աշխատանք տարվում է, բայց այն արդեն 2010 թվականից ի վեր 5 անգան պետք է ավարտվեր: Անհասկանալի է նաև`կբացվի՞ արդյոք ռուս-վրացական ճանապարհի աբխազական հատվածը: Եթե ոչ, ինչու՞ կառուցել Իրանից Հայաստան երկաթուղին: Պարսից ծոցը Սև ծովի հետ կապելու համա՞ր: Նաև Թավրիզ-Էրզրում ճանապարհի ընդլայնման ծրագրերը և երկաթուղային հաղորդակցության զարգացումը Թուրքիայում լիովին կլուծեն այդ խնդիրը: Այս առումով աննպատակահարմար է այդ նախագծի վրա կենտրոնանալը: Հայաստանին ուղղակի հարկավոր է արժանապատվորեն ավարտել Հյուսիս-Հարավ ավտոմայրուղու կառուցումը, ինչը մի շարք ռազմավարական կարևոր խնդիրներ կլուծի:

 

Իրանի հետ միջուկային խնդրի շուրջ բանակցություններում Վաշինգտոնի բավականին լուրջ զիջումները վկայում են ԻԻՀ աշխարհաքաղաքական հնարավորությունների զգալի մեծացման մասին: Իրանցի փորձագետները վաղուց խոսում են Հարավային Կովկասի աշխարհաքաղաքականությունում ներկայությունը մեծացմելու Թեհրանի ձգտման մասին: Արդյո՞ք ինչ-որ ազդակներ եք սպասում այդ ուղղությամբ:

 

Չնայած այն հանգամանքին, որ Իրանը հայտարարել է Հարավային Կովկասի աշխարհաքաղաքականությունում ներկայությունը մեծացնելու ձգտման մասին, վերջին երկու տարիներին Իրանը Հարավային Կովկասում ակտիվ քաղաքականություն չի վարում:

Իմ կարծիքով, վերջին 2 տարիներին Հարավային Կովկասում Թեհրանի ողջ քաղաքականությունը կենտրոնացված է հենց Ադրբեջանի վրա, ինչի մասին են վկայում նաև Ալիևի այցը Թեհրան և Հասան Ռոուհանիի այցը Բաքու, որոնց ժամանակ ստորագրվել են մի շարք կարևորագույն փաստաթղթեր: Դժբախտաբար` նաև հռչակագիր, որում կողմերը հայտարարել են, որ Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության պահպանման ճանապարհով ղարաբաղյան խնդրի լուծումն այլընտրանք չունի:

 Նախագահ Ռոուհանին հարևանների հետ տարաձայնությունները նվազագույնի հասցնելու խնդիր ունի այնպիսի շրջանում, երբ Թեհրանն ակտիվ բանակցություններ է վարում Վաշինգտոնի հետ: Համապատասխանաբար, Իրանն այսօր ՙմեծ խաղ՚ է խաղում, որից չի ուզում շեղվել: Եվ, հաշվի առնելով, որ Հարավային Կովկասում Իրանը լուրջ տարաձայնություններ ուներ հենց Բաքվի հետ, ԻԻՀ ադրբեջանական օրակարգն այսօր չափազանց ակտիվ է հենց այդ պատճառով: Մեծապես օգտվելով Բաքվի և Վաշինգտոնի հարաբերություններում առկա ճգնաժամից` Թեհրանն սկսել է առավելագույն լոյալություն դրսևորել Բաքվի նկատմամբ, ինչը և արտացոլվել է միջպետական հարաբերություններում: Պետք չէ անտեսել նաև ԻԼԻՊ գործոնը: Այն մտավախությունը, որ այն կարող է հայտնվել Ադրբեջանում և ցնցել իրավիճակը, Թեհրանի ուշադրությունն ավելի ու ավելի կսևեռի Բաքվի վրա, քանի որ Հարավային Կովկասում ԻԼԻՊ հայտնվելն ուղղակի սպառնալիք է ԻԻՀ անվտանգությանը: