Գորիսում հայտնի փայտագործ Միհրան Եփրեմին իր արհեստով սկսել է հետաքրքրվել դեռևս Երևանի Պոլիտեխնիկական ինստիտուտի քիմիական ֆակուլտետում սովորելու տարիներին: Ուսումն ավարտելուց հետո երկար տարիներ աշխատել է որպես տեխնիկական հսկիչ «Նաիրիտ», «Պոլիվինիլացետատ», «Երևանի քիմռեակտիվների» գործարաններում, սակայն իր առաջին իսկական աշխատանքը համարում է փոքրիկ կանաչ մորեխին՝ ձեռքին ջութակ բռնած, որի լարերը կարելի էր տեսնել միայն խոշորացույցով:
Միհրան Եփրեմին 71 տարեկան է, բայց իր իսկ խոսքերով, իրեն 15 տարեկան է զգում, հատկապես երբ ձեռքին է բռնում իր գործիքներն ու փայտը: Իր տան ամենամեծ սենյակում տեղավորված յուրաքանչյուր աշխատանք խորը իմաստ ունի: Վարպետը ցույց է տալիս մի նկարի շրջանակ, որի վերին հատվածը զարդարված է խաղողի և նռան բաց գրքից դուրս գալարվող պտուղներով: Այդպես ես պատկերել եմ հայկական ընտանիքը: «Իդեպ իր հոր դիմանկարի համար նման մի շրջանակ պատվիրել է մեր անփոփոխ մարզպետ Սուրիկ Խաչատրյանը, ով ավելի հայտնի Լիսկա անունով», - ասում է տարեց մարդը:
«Անփոփոխ» մարզպետի մասին հիշելիս վարպետի բարեհոգի դեմքի արտահայտությունը միանգամից փոխվում է, և նա սկսում է երկար պատմել, թե ինչպես իր որդի Դավիթը, ով աշխատում էր Տաթևի ճոպանուղում, Խաչատրյանի պատճառով ստիպված եղավ մեկնել ԱՄՆ: Չնայած, ըստ տարեց մարդու, որդին հիմա հրաշալի սովորում է և հաջող աշխատում, բայց միևնույն է վաղ թե ուշ վերադառնալու է հայրենի Գորիս: « Ի՞նչ կարող եմ ասել: Մի օր այս ամենը պիտի ավարտվի: Չէ՞ որ ավարտվեց պատերազմը, կավարտվի և այժմյան ամենաթողությունը, անպատժելիությունը»: Տարեց մարդը խորանում է հիշողությունների մեջ:
90-ականների սկիզբը, ինչպես և բոլոր գորիսեցիները, Միհրան Եփրեմիի ընտանիքը անց է կացրել նկուղի խավարի մեջ, որի պատուհանները ծածկված էին ավազով լցված պարկերով: Բոլոր այդ տարիներին վարպետը շարունակում էր աշխատել, ինչը չխանգարեց նրան ժամանակ գտնել ընտանիքի տարհանման մանրազնին պլան մշակել: Արկի առաջին իսկ սվվոցի ժամանակ ընտանիքի անդամներից յուրաքանչյուրը համաձայն այդ պլանի իր կոնկրետ պարտականություններն ուներ:
Բոլոր այդ տարիներին պլանը հրաշալի աշխատում էր, մի բացառությամբ: «Մենք պատրաստվում էինք սեղան նստել, կինս կրակի վրա ընթրիք էր պատրաստում, տղաս ու աղջիկս բակում խաղում էին, մայրս հետևում էր նրանց: Ես պառկել էի մի քիչ հանգստանալու, բայց ինչ-որ բան ինձ հանգիստ չէր տալիս, ես ինքս էլ չգիտեմ ինչու դուրս եկա բակ, ստիպեցի բոլորին իջնել նկուղ, չնայած որ իրադրությունը հանգիստ էր և ոչինչ չէր վկայում սպասվող պայթյունների մասին: 10 րոպեից բակում պայթեց առաջին «Գռադի»արկը: Այդ օրը Գորիսը կորցրեց չորս հոգու»...
Միհրան Եփրեմին կտրվեց իր հիշողություններից, երբ տեսավ , թե ինչպես ենք ուսումնասիրում զարդաքանդակներով քանդակված սեղանը: «Ես փորձել եմ ստեղծել կահույք՝ չնմանեցնելով այն եվրոպական Ռենեսանսի շրջանի կահույքի նմանակումներին: Չեմ վախենում ասել, որ ես դասում եմ իմ ստեղծածը հայկական ոճին»: Տարեց մարդու դեմքին նորից հայտնվեց ժպիտ ու առույգություն:
Շարժվելով սենյակով՝ վարպետը ցույց է տալիս պատի վրայի կարմիր փայտից պատրաստված գրկախառնված տղամարդու և կնոջ քանդակը: Կոմպոզիցիան պատկերում է աչքերը փակ սատանային, ով սատանա-կնոջ քնքշանքներից էյֆորիայի մեջ էր: Տարեց մարդու այս գործի ստեղծման ոգեշնչման աղբյուրը Ավետիք Իսահակյանի «Աբու-Լալա-Մահարի» անմահական պոեմի տողերն էին...
«Ինձնից հաճախ նեղանում են ծանոթ նկարիչները: Մարդիկ գալիս են ցուցասրահ, բայց ավելի շատ նայում են իմ պատրաստած շրջանակներին, փորձելով հասկանալ նրանց մեջ դրված իմաստը, քան նկարների վրա: Բայց ի՞նչ արած, ես այդպիսի մարդ եմ, առանց իմաստի ոչինչ չեմ ստեղծում», - ասում է վարպետը: Նույնիսկ թթի օղու շշի պատյանի մեջ Միհրան Եփրեմին դնում է իր սեփական և հայ հայտնի բանաստեղծների մտքերը: Վարպետը խոստովանում է, որ կյանքում երբեք երկու միանման բան չի ստեղծել, նույնիսկ մեծ փողերի դիմաց: «Կրկնության մեջ արվեստ չեմ տեսնում, ինչը իմ մոտ ասոցացվում է իմ կողմից անընդունելի ստիպողականության հետ», - ասում է վարպետը:
Իր ամենամեծ խնդիրը Միհրան Եփրեմին համարում է այն, որ արվեստից հասկացող մարդիկ հնարավորություններ չունեն: Հնարավորություն ունեն միայն նրանք, ովքեր արվեստից ոչինչ չեն հասկանում, սակայն ձգտում են ձեռք բերել իր աշխատանքները: Վերջերս Միհրան Եփրեմին մեծահարուստ Գագիկ Ծառուկյանին նվիրել է ծաղկաման ՝ վրան պատկերված երեք ավանակներ: Առաջինը՝ կախած ականջներով բեռնված է աթարով, երկրորդը՝ բարձրացրած ականջներով տանում է խուրջիններ, իսկ երրորդ ավանակի վզից պոկված է պարանը, ականջները տարբեր կողմեր են նայում և վրան ոչ մի բեռ չկա: Ծառուկյանը երկար ծիծաղեց՝ նայելով ծաղկամանի վրա այն բանից հետո, երբ ես բացատրեցի, որ այդ ավանակները մեր երեկվա, այսօրվա և վաղվա իշխանություններն են:
Միհրան Եփրեմիի գլխավոր երազանքը կարողանալ ոչ թե վաճառել, այլ նվիրել իր աշխատանքի արդյունքը: «Եթե ես ունենայի գոնե մի փոքրիկ գոյությունը պաշտպանելու այլ աղբյուր, երդվում եմ չէի վաճառի ոչ մի գործ»: Վերջերս վարպետի ոգեշնչման արդյունքը դարձավ կնոջ մի քանդակ, որը նա անվանեց «տխրություն»: «Մաքսայինի պետ Աշոտը, տեսնելով այն, ցանկացավ անմիջապես ձեռք բերել: Աստված վկա, ինչ դժվար էր վաճառել սեփական ապրումներիս արդյունքը, ինձ թվում էր, թե վաճառում եմ ոչ թե աշխատանքիս արդյունքը, այլ ինքս ինձ», - նորից տխրում է վարպետը:
Միհրան Եփրեմիի աշխատանքները ցրված են աշխարհով մեկ՝ ԱՄՆ, Ռուսաստան, Ֆրանսիա, Մեծ Բրիտանիա, Էմիրաթներ, Իրան, սակայն իր կյանքի ուղու ամենակարևոր նվաճումը համարում է իր երեք աշակերտներին, որոնցից երկուսն արդեն լիարժեք վարպետներ են: Մեկը աշխատում է Վոլգոգրադում, մյուսը՝ Երևանում:
Վարպետի աշխատանքներից մեկը գտնվում է նախագահ Սերժ Սարգսյանի մոտ: Սյունիքի նախկին մարզպետ Վահե Հակոբյանը նրանից ձեռք է բերել ընկույզի փայտից շախմատ, որը նվիրել է մարզ ժամանած երկրի նախագահին: Շախմատի սպիտակ քարերը պատկերում են Հայաստանի հերոսներին՝ Անդրանիկին, Գարեգին Նժդեհին, Մոնթե Մելքոնյանին: Սևերը՝ «Արյունոտ» թուրք սուլթան Աբդուլ-Համիդին, Թալեաթին, Էնվեր փաշային...
« Ես հույս ունեմ, որ մեր նախագահը կպատերազմի թուրքերի հետ միայն շախմատի խաղատախտակին. իսկական պատերազմը ոչ մեկին ոչ մի լավ բան չի բերի: Պատերազմը կարծես թե վերջացել է, բայց Տավուշում, Ղարաբաղում համարյա ամեն օր մարդիկ են մահանում: Անկողնում արկով սպանեցին 94-ամյա մի ծեր կնոջ, նրան այդքան էլ շատ չէր մնացել, բայց 18-ամյա տղաների համար սիրտս ցավում է: Աստված վկա, անհանգստանում եմ սեփական որդիներիս պես, ամենից շատ այն բանի համար, որ չեմ կարող նրանց օգնել», - ասում է վարպետը:
Թուրքերի մասին խոսակցությունից վարպետը անցավ ադրբեջանցի ընկերների մասին հիշողություններին: Նրանցից լավագույնը Կուբաթլուի հիվանդանոցի գլխավոր բժիշկ Մուսլաթը միշտ դիմավորում էր Միհրան Եփրեմիին գառան խորովածով: Բայց գալով Գորիս՝ խնդրում էր սեղանին դնել խոզի խորոված:
«Հարուստ մարդ էր, հիվանդանոց բուժքույր ընդունվելու համար 10 ռուբլիանոց ոսկեդրամ էր պահանջվում: Իդեպ, նրա վարորդը հայ էր: Մուսլաթը իր կյանքը հայրենակիցներին չէր վստահում», - հիշում է տարեց վարպետը: Միհրան Եփրեմին այսօր էլ ադրբեջանցիներին իրեն թշնամի չի համարում. չափից ավելի հաց ու ջուր են կիսել:
Հայ գեներալը բացառել է հայ-թուրքական սահմանին որևէ սադրանք, քանի դեռ այնտեղ ծածանվում է Ռուսաստանի դրոշը
"Խաղաղության խաչմերուկն" իրականությունից կտրված նախագիծ է
ԵՄԱ ղեկավար. Եթե ԵՄ-ը մնա այն միավորումը, որպիսին հանդես է եկել վերջին տարիներին, ապա Հայաստանի անդամակցությունն այդ կառույցին, գործնականում, անհնար է
Քաղաքագետ. Հայաստանի իշխանությունների բոլոր գործողությունները խոսում են այն մասին, որ երկիրը ընթանում է իր պետականության լուծարման ճանապարհով
Թեհրան. Հարավային Կովկասում օտարերկրյա զորքերի ներկայությունը չի նպաստում անվտանգության և կայունության հաստատմանը
Լավրով․Հայաստանի իշխանությունների միակողմանի զիջումները Հայաստանի սահմանները դարձնում են շարժական
"Ինչ լավ է, որ 50 մետր հեռավորության վրա Ադրբեջանն է". Փաշինյանը տավուշցիներին նշել է ադրբեջանցիների հետ առևտրի հեռանկարները
Ոսկեպարում սկսվել է հանրահավաք հանուն հայոց պետականության
Չկա վերադարձ պատմական Հայաստանի գաղափարին. կոչ է անում Փաշինյանը
Պետդեպարտամենտի նախկին պաշտոնյա. Վաշինգտոնին դա կարող է դուր չգալ, բայց Հայաստանի անվտանգության լավագույն երաշխավորները Ռուսաստանն ու Իրանն են
Տիգրան Ավինյանը՝ Երևանում ծառահատումների կասեցման մասին. Եթե կա այլ գիտական կարծիք, մենք պատրաստ ենք լսել, իսկ եթե ոչ ՝ պետք չէ քաղաքից ժամանակ խլել
Փաշինյանը Հիսուս Քրիստոսի ճանապարհը համեմատել է այն դժվարությունների հետ, որոնց բախվել է իր քաղաքական ուժը
Ռուս սենատոր. Հայաստանի իշխանությունների այսօրվա քաղաքականությունը կարող է հարված հասցնել տարածաշրջանային և համաշխարհային գործերում Երևանի հեռանկարներին
Այսօր Հայաստանում ուժերի գերլարում է պետք՝ բոլոր ունակ մարդկանց համատեղ աշխատանք. վերլուծաբան
Պետությունը շահագրգիռ է Հայաստանում բնակվող բոլոր ազգային համայնքների զարգացման հարցերում. Փաշինյան
ՌԴ ԱԳՆ. Մոսկվան Երեւանի հետ հարաբերություններում "ամրության ստուգում" է անցել
Փաշինյան. արտաքին ուժերը նույնպես դրդել են Ղարաբաղում էթնիկ զտում կազմակերպող հիմնական ուժին
Նախկին քաղաքապետ. Մեր քաղաքական ուժը գնալու է ինստիտուցիոնալ լուծումների ճանապարհով
