Երեթշաբթի, 19 Մայիսի 2015 10:17

 Մայիսի 12-ին լրացավ Հրադադարի մասին համաձայնագրի 21 տարին: Վերջին 2 տարում համաձայնագիրն ավելի շատ է խախտվել, քան նախորդ 19 տարում: Ձեր կարծիքով, ի±նչն այդքան խիստ փոխվեց ղարաբաղյան հակամարտության երկրներում և տարածաշրջանի շուրջ աշխարհաքաղաքականությունում 2014-2015 թթ.:

 

Ղարաբաղյան հակամարտությունում իրավիճակի սրման պատճառները շատ են, բայց այդ բոլորը չեն փոխարինի դրա երկու սկզբնապատճառներին: Եթե չլիներ դրանցից գոնե մեկը, լարվածության աստիճանն այդքան չէր բարձրանա: Սկզբնապատճառներից մեկը ռազմաքաղաքական է, սակայն քաղաքական ենթատեքստով, իսկ երկրորդը`ներքաղաքական է: Առաջինը`հակամարտության կողմերից մեկի հրաժարվելն է կատարել բոլոր երեք կողմերի ստանձնած պարտավորությունը`հրադադարից հետո հեռացնել զորքերը շփման գծից: Ուժերի հեռացման վերաբերյալ պայմանավորվածությունն ամրագրված է Ադրբեջանի և Հայաստանի պաշտպանության նախարարների և Լեռնային Ղարաբաղի զորքերի հրամանատարի միջև Մոսկվայում 1994 թ. փետրվարի 18-ի խորհրդակցության արձանագրության մեջ, այսինքն`հրադադարից գրեթե երեք ամիս առաջ: Զինված հակամարտությունները կարգավորելիս դա տարրական պահանջ է, եթե բոլոր կողմերը ցանկանում են պահպանել հրադադարը: Պատահական չէ Ուկրաինայում զորքերի և ծանր տեխնիկայի հեռացման այսքան խիստ հրատապությունը: Երկրորդ սկզբնապատճառը լարվածության պահպանման և մշտական սրման`ղարաբաղյան հակամարտության կողմերից մեկի կառավարող ընտրախավի շահագրգռվածությունն է: Դա թույլ է տալիս իրեն ամրապնդել իշխանությունը`ձևացնելով հայրենասիրություն և անհանդուրժողականություն ստատուս-քվոյի նկատմամբ, ճնշելով ներքին տարաձայնությունները`արտաքին իրավիճակի բարդության պատրվակով: Ի դեպ, Բաքուն ՙստատուս-քվո՚ հասկացությունն ակնհայտորեն միակողմանի է մատուցում`կարծես, ողջ հարցը հողերի օկուպացման անհանդուրժողականության մեջ է: Չէ որ անհանդուրժելի է ներկայիս ողջ նեգատիվը`ներառյալ պատերազմը վերսկսելու մշտական սպառնալիքները, սպառազինությունների մրցավազքը, ազատութունների ճնշումը և այլն: Բացի այդ,

օկուպացիան ոչ միայն հակառակորդի բուռն գրոհի, այլ սեփական սխալ հաշվարկի, 1992-94 թթ. պատերազմը դադարեցնելու Բաքվի ցանկության բացակայության հետևանք է: Օկուպացիայի սկզբնապատճառը ռազմական գործողություններն են, դրանց երկարատևությունը: Արդյո±ք շատ հողեր կգրավվեին, եթե կատարեին ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի 1993 թ. ապրիլի 30-ի 822 բանաձևը: Բայց ինչ-որ մեկն այդպես էլ չցանկացավ կատարել ՄԱԿ-ի ԱԽ բոլոր չորս բանաձևերը, ահա և արդյունքը:

 

Ձեր կարծիքով, արդյո±ք այսօր ղարաբաղյան հակամարտության շուրջ իրավիճակը կարգավորող նոր պայմանագրի ստորագրման այլընտրանք և, գլխավորը, անհրաժեշտութուն կա:

 

Ղարաբաղյան հակամարտության հիմնական չարիքը կողմերից մեկի ցածր պայմանունակությունն է: Եվ զորքերը հեռացնելուց հրաժարվելն ստանձնած պարտավորության խախտումներից մեկն է միայն: Հենց այդ կողմն է մի քանի անգամ խախտել կարճաժամկետ հրադադարները, բազմիցս վիճարկել է ակնհայտը: Օրերս Ադրբեջանի խրհրդարանի իշխանամետ պատգամավորներից մեկը /Ռասիմ Մուսաբեկով-խմբ./ վիճարկել է հրադադարի վերաբերյալ համաձայնագրի անժամկետությունը`իբր այն կնքվել է ընդամենը 10 օրով: Շատ հաճախ կողմերը նրբանկատ պայմաններ են ձևակերպում ոչ թե խոսքով և թվերով, այլ`ՙլռելյայն՚: Եվ հրադադարի մասին համաձայնագրի անժամկետայնությունը ձևակերպված է այն բանով, որ այնտեղ որևէ ժամկետ չկա: Ղարաբաղյան հակամարտության բոլոր կողմեհո հասկացել են դա, այլ ոչ թե որևէ մեկի կողմից խաբված են եղել: Այդ պատճառով Ղարաբաղի վերաբերյալ նոր համաձայնագրի կնքման գլխավոր պայմաններից մեկը համաձայնագրի կողմերի այդքան ցածր պայմանունակության անթույլատրելիության առնչությամբ միջազգային հանրության և միջնորդների հստակ դիրքորոշումն է:

 

Արդյո`ք այսօր Ղարաբաղի շուրջ Հաշտության մեծ համաձայնագրի ստորագրման համար անհրաժեշտ պայմաններ և նախադրյալներ կան, ինչը պարբերաբար պնդում է Բաքուն, թե± ստատուս-քվոն առաջվա պես անայլընտրանքային է:

 

Բաքուն արգելափակում է Ղարաբաղի շուրջ քաղաքական խաղաղ կարգավորման ճշմարիտ ուղին`ակնհայտորեն հակասելով այն փաստաթղթին և ճանապարհին, որոնց հետո լիովին համաձայն էր Հեյդար Ալիևը: Ղարաբաղի վերաբերյալ իրական Հաշտության մեծ համաձայնագրի ստորագրման համար անհրաժեշտ պայմաններ և նախադրյալներ, ինչը պարբերաբար պնդում է Բաքուն, առայժմ, ցավոք, չկան, բայց դրանք հարկավոր է ստեղծել: Ես համաձայն չեմ ստատոս-քվոյի անայլընտրանքայնությանը: Պետք է ապահովել մեր օրերի ողջ նեգատիվի վերացումը. անհրաժեշտ է ոչ միայն զորքերի դուրսբերում գրավյալ հողերից, այլ նաև ցանկացած սպառնալիքների և անհեթեթ սպառազինությունների մրցավազքի անթույլատրելիություն: Կարգավորման հարցում գործողությունների իրենց հերթականության կողմերի պնդման պատճառով էլ ձևավորվել են հաջորդականության երկու արատավոր շրջանակները: Այսպես`Բաքուն պահանջում է ամենից առաջ վերականգնել 7 շրջանների նկատմամբ իր վերահսկողությունը`ակնարկելով, թե իբր հենց դա է խաղաղության հասնելու ճանապարհը: Բայց ինչպե±ս է վերջինս փորձում հասնել ապաօկուպացիայի, պատերազմը վերսկսելու սպառնալիքներով և սպառազինությունների մրցավազքի ուժեղացմամբ, ինչը հակառակ էֆեկտ է ունենում: Ռազմական գործողությունների վերադառնալու անմիջական սպառնալիքների տակ ո±վ կհանձնի ավելի հարմար դիրքերը: Փակուղին ապահովված է:  Երկրորդ`Երևանը և Ստեփանակերտը մարտերի ընթացքում զբաղեցրած տարածքներից աստիճանական հեռացումը պայմանավորում են ռազմական գործողությունների չվերսկսման երաշխիքների պահանջով, ինչը լիովին համապատասխանում է ԱՊՀ պետությունների ղեկավարների խորհրդի`1994 թ. ապրիլի 15-ին Հեյդար Ալիևի մասնակցությամբ ընդունված հայտարարությանը: Այդ իսկ պատճառով հրադադարի ռեժիմն ամրապնդելու պահանջը, ըստ որում`հուսալի, զորքերի դուրսբերման համեմատ, առաջնահերթ է: Հենց այդ կերպ են պատկերացնում գործողությունների հերթականությունը միջնորդները: Անհասկանալի է նաև  հակամարտության հիմնական խնդրի`Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի ամենաժողովրդավարական ճանապարհով`վերջինիս բնակչության ազատ կամարտահայտման միջոցով լուծումից Բաքվի հրաժարվելը: Այդպիսով`արտավոր են նույնիսկ Բաքվի սեփական առաջարկները:

 

Իրանցի վերլուծաբանները և փորձագետները բազմիցս նշել են Հարավային Կովկասում Իրանի քաղաքական և, գլխավորը, տնտեսական ներկայությունն զգալիորեն ընդլայնելու ձգտման մասին: նահատեք նման հեռանկարի հավանականությունը:

 

Չնայած 90-ական թթ. սկզբին Ղարաբաղի առնչությամբ ակտիվ միջնորդությանը`կրկին գործընթացում ներգրավվել Թեհրանի համար հեշտ չի լինի: Իրանը շահագրգռված կլինի իր հյուսիսային սահմանների մոտ հակամարտության կարգավորմամբ և ինչ-որ կերպ կարող է աջակցել դրան, բայց ավելի շուտ հարևանի, քան միջնորդի դերում:

 

Արցախում հերթական խորհրդարանական ընտրություններ են տեղի ունեցել մայիսի 3-ին: Խորհրդարանական ընտրությունները միջազգային դիտորդների կողմից գնահատվել են`որպես օրինական, ժողովրդավարական և թափանցիկ: Արցախում իշպանության լեգիտիմ պետական ինստիտուտների կայացումը խոչընդոտ, թե± խթան է հակամարտության կարգավորման հասնելու ճանապարյին: Եվ, Ձեր կարծիքով, արդյո±ք այսօր բանակցությունների սեղանի շուրջ Ստեփանակերտի լիարժեք ներկայացվածության անհրաժեշտություն կա:

 

Կարելի է ճանաչել կամ չճանաչել պետությունը կամ այնտեղ կայացող ընտրությունները, սակայն ակնհայտ է, որ Լեռնային Ղարաբաղում ընտրությունները ճշմարիտ քայլ են տարածաշրջանում իրադրության կարգավորան ուղղությամբ: Որքանո±վ է ավելի լավ ընտրությունների բացակայությունը կամ ինչ-որ ռազմական դիկտատուրան: Լավ կլիներ, եթե տարածաշրջանի բոլոր սուբյեկտները նույնքան կանոնավոր, ժողովրդավարական և թափանցիկ ընտրություններ անցկացնեին, ինչպես Լեռնային Ղարաբաղում: Լեռնային Ղարաբաղի մասնակցությունը բանակցություններին և Բաքվի հետ համաձայնագրերին, իրոք, անհրաժեշտ է, քանի որ առանց ղարաբաղցիների խնդիրը  լուծելն անհեթեթ է: Եթե պատերազմի տարիներին Բաքուն միայն երեք անգամ է տարբեր փաստաթղթեր ստորագրել Երևանի հետ, ապա Լեռնային Ղարաբաղի հետ`ավելի քան 10 անգամ: Ու±մ հետ նա այդ ժամանակ գործ ուներ, եթե ոչ հակամարտության կողմի`ի դեմս Լեռնային Ղարաբաղի: Վստահ եմ, որ ԼՂ այդ կարգավիճակն անվիճելի է: