Երեթշաբթի, 17 Մայիսի 2016 09:41

  Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք մայիսի 16-ին Վիեննայում կայացած Սարգսյան-Ալիև հանդիպման արդյունքները:

 

Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահների Վիեննայի հանդիպմանը կարելի է տալ միանգամայն զուսպ գնահատականներ: Եթե կարելի է այդպես արտահայտվել, ես չափազանց զգուշավոր լավատեսություն եմ տածում բանակցային գործընթացի հետագա զարգացման առնչությամբ: Եվ այն հիմնված է, դժբախտաբար, նախորդ տարիների տխուր փորձի վրա: Միևնույն ժամանակ, այս բարդ իրավիճակում հանդիպման փաստն իսկ շատ բանի մասին է խոսում: Ամենագլխավորը` որ կողմերը հաստատել են երկխոսություն վարելու անհրաժեշտույունը: Նշվել է նույնիսկ ժամկետ, երբ կհաստատվի նախագահների հաջորդ հանդիպման օրը: Կարծում եմ, որ առաջիկա շրջանում կարող են նախանշվել բանակցությունների նոր փուլի գերակայությունները և, հնարավոր է, այս կամ այն թեմայի շուրջ բանակցությունների առավելագույն ժամկետներ սահմանվեն: Մասնավորապես, կարծում եմ, որ հետագա բռնության ռիսկի նվազեցման հարցը, որի առնչությամբ կողմերն արդեն համաձայնել են ամենասեղմ ժամկետում ավարտել ԵԱՀԿ հետաքննական մեխանիզմի մշակման աշխատանքը, սետրորեն կշաղկապվի մյուս զուգընթաց թեմաների հետ: Ամեն բան կախված է որոշակի հարցերի համաձայնեցման ընթացքից: Ինչպես ասում են՝ կապրենք կտեսնենք:

 

Արդյո՞ք ՙքառօրյա պատերազմի՚ աշխարհաքաղաքական հետևանքները թույլ են տալիս արձանագրել 1994թ. ստատուս-քվոյի բեկում: Եթե այո, հետագա քաղաքական ի՞նչ գործընթացների մասին կարելի է խոսել:

 

Եկեք անկեղծ խոսենք, 1994 թվականից հետո ստեղծված ստատուս-քվոն, ինչպես նաև հրադադարի ռեժիմը վաղուց  վերածվել են հարաբերական հասկացությունների: Այսինքն՝ չնայած այն բանին, որ հակամարտության կողմերը շարունակել են մնալ 1994 թ. մայիսին ամրագրված իրենց դիրքերում, իրավիճակն ընդհանուր առմամբ որակական  և քանակական զգալի փոփոխությունների է ենթարկվել: Վերջին 20 տարում տարածաշրջանում շուրջ փոփոխություններ են տեղի ունեցել՝ նպաստելով Ադրբեջանի դիքրերի բազմակի ուժեղացմանը, ինչը չի կարելի ասել Հայաստանի մասին: Մտածել, թե դա չի անդրադառնա  զորքերի շփման գծում իրադրության և ընդհանուր առմամբ բանակցային գործընթացի վրա, միամիտ կլիներ: Արտաքին խաղացողների համար ավելի ձեռնտու է գործ ունենալ Բաքվի հետ, և յուրաքանչյուրն իր դիրքերն է ամրագրում այստեղ: Մինչդեռ Ադրբեջանի համար սկզբունքային է իր սեփական շահերը հաշվի առնելու հարցը: Եվ Բաքվի դիրքորոշումը գնալով ավելի մեծ ըմբռնման է արժանանում՝ առնվազն այնպիսի հարցերում, ինչպես շրջանների թեկուզ մի մասը վերադարձնելը և փախստականների վերադարձը: Այսպիսով՝ կա ըմբռնում, որ այս պայմաններում քսանամյա վաղեմության ստատուս-քվոյի պահպանումն անհեթեթություն է: Ապրիլյան մարտերն այս առումով ավելի հաճախ դիտարկվում են որպես հակամարտության չկարգավորվածության օբյեկտիվ հետևանք, այլ ոչ թե՝ որպես արտաքին ուժերի նպատակաուղղված գործողությունների հետևանք: Այս իրավիճակում երկու ելք եմ տեսնում: Կամ կողմերը գնում են առճակատման և բանակցային գործընթացի օրակարգի հետ չհամաձայնեցված գործողություններ ձեռնարկում. դա կամ լոկալ, կամ վատագույն դեպքում տարածաշրջանային պատերազմն է: Կամ կողմերը, այնուամենայնիվ, պայմանավորվածություն են ձեռքբերում և լուծում իրենց հետաքրքրող հարցերը՝ հաշվի առնելով փոխադարձ դիրքորոշումը, ինչը թույլ է տալիս տարածաշրջանային գործընթացները որակական նոր մակարդակի վրա դնել: Ըստ որում, պետք է հասկանալ, որ չնայած այն բանին, որ Վիեննայում վերջին հանդիպման ընթացքում ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահները պնդել են 1994-95 թթ. հրադադարի մասին համաձայնագրերի պահպանման անհրաժեշտությունը՝ ակնհայտ է, որ անցյալին կառչելն անիմաստ է:

 

Թե՛ Հայաստանում, թե՛ Ադրբեջանում կարծիք կա, որ ապրիլյան պատերազմը զգալիորեն ուժեղացրել է Ռուսաստանի առանց այդ էլ հզոր ռազմաքաղաքական ներկայությունը տարածաշրջանում: Առաջին հերթին խոսքը վերաբերում է հետխորհրդային տարածությունում Մոսկվայի նախաձեռնած ինտեգրացիոն նախագծերում Բաքվի ներգրավմանը: Ինչպե՞ս եք տեսնում այս առումով Ադրբեջանի ապագան:

 

Ռուսաստանի ռազմաքաղաքական ներկայությունը տարածաշրջանում ապրիլյան իրադարձություններից առաջ էլ ակներև էր: Դրանց թվում են՝ Ռուսաստանի կողմից Ցխինվալի և Սուխումի հետ դաշնակցության ու ինտեգրման և դաշնակցության ու ռազմավարական գործընկերության մասին համապատասխան պայմանագրերի ստորագրումը, Հայաստանի հետ ՀՕՊ ընդհանուր համակարգի ստեղծումը, ինչպես նաև Ադրբեջան զենքի մատակարարման խոշոր պայմանագրի իրականացումը:

Տարածաշրջանում ռուսական ռազմաքաղաքական ներկայության բոլոր այս տարրերը դիտվում էին դեռ մինչև ապրիլյան պատերազմը: Սակայն, ինչպես հասկանում ենք, բոլոր այս քայլերը մեկ ամբողջության մեջ դիտարկել պետք չէ: Չեմ կարծում, թե, օրինակ, Ադրբեջանին զենքի խոշոր խմբաքանակի վաճառքն ինչ-որ կերպ ազդի Ռուսաստանի մասնակցությամբ ինտեգրացոին նախագծերին Բաքվի մասնակցության վրա: Մոսկվան շատ ավելի մեծ քանակությամբ սպառազինություն է վաճառում Հնդկաստանին, սակայն դա ամենևին չի նշանակում, որ Դելին ՀԱՊԿ-ի կամ ԵՏՄ-ի հավանական մասնակից է դիտարկվում: Միաժամանակ Բաքուն և Մոսկվան ունեն փոխգործակցության զարգացման նկատմամբ հետաքրքրություն, այդ թվում՝ ռազմատեխնիկական ոլորտում: Հետաքրքրություն կա նաև տնտեսական համագործակցության զարգացման, դաշնության առանձին սուբյեկտների մակարդակով համագործակցության հարցում: Խոսել այն մասին, թե կարող է արդյոք դա հանգեցնել լիարժեք ինտեգրման, դեռ վաղ է: Պետք է հասկանալ, որ դրա համար պետք է հասունանան նաև քաղաքական պայմաններ: Մինչդեռ իրավիճակը տարածաշրջանում հեռու է ինտեգրման մասին խոսելու համար: Խոսելով տեսանելի հեռանկարում Ադրբեջանի ապագայի մասին՝ ես տեսնում եմ այն Ռուսաստանի նախաձեռնած ինտեգրացիոն միավորումներից դուրս, սակայն՝ ինտեգրման տարբեր գործընթացների առաջատար օղակների հետ սերտ համագործակցությամբ:

 

Ինչպես Երևանում, այնպես էլ Բաքվում շատ գործընկերներ Ռուսաստանի կողմից Ադրբեջանին սպառազինությունների վաճառքը պայմանավորում են ոչ միայն միլիարդների հասնող եկամուտներով, այլ նաև՝ որպես Բաքվի վրա Մոսկվայի աշխարհաքաղաքական ազդեցության գործիք: Որքանո՞վ է հիմնավոր այս վարկածը, և ինչպե՞ս եք պատկերացնում Բաքվի և Մոսկվայի ՙզենքային՚ համագործակցության հեռանկարները:

 

Բնականաբար, մեծ պայմանագրերը խթանում են մասշտաբային գործընթացներ, այդ թվում՝ աշխարհաքաղաքական: Կարծում եմ, որ Մոսկվայի և Բաքվի միջև ներկայի ռազմատեխնիկական համագործակցության մակարդակը բնորոշում է նաև երկրների միջև վստահության մակարդակը: Հասկանալի է, որ միլիարդավոր դոլարների զենք վաճառելով Ադրբեջանին՝ Մոսկվան համոզված է, որ Բաքուն չի ուղղի այդ զենքն իր շահերի դեմ: Դա միանգամայն տրամաբանական և հասկանալի է: Բայց Ադրբեջանը հնարավորություն ունի զենք ձեռքբերել նաև այլ երկրներից, ինչով հաջողությամբ զբաղվում է: Տվյալ դեպքում խոսքը վերաբերում է սպառազինության վաճառողի ազատ, այլ ոչ թե՝ պարտադրված ընտրությանը: Իսկ նման պայմաններում զգալիորեն չեզոքացվում է գնորդի վրա վաճառողի աշխարհաքաղաքական ազդեցության գործոնը: Տվյալ դեպքում ավելի շատ կարող ենք խոսել մրցակցային առավելությունների գործոնի մասին՝ գին, որակ, մատակարարումների պայմաններ և ժամկետներ, որոնք Ռուսաստանն ավելի շատ ունի, քան իր մրցակիցները:

 

ՀՀ նախագահը և վարչապետը հստակ հայտարարել են, որ ՙԵրևանը ստիպված կլինի ճանաչել Լեռնային Ղարաբաղի անկախությունն՝ ադրբեջանական ագրեսիայի շարունակման դեպքում՚: Մեկնաբանեք նման քայլի նպատակահարմարությունը և հնարավոր հետևանքները հակամարտության բոլոր կողմերի և, մասնավորապես, միջնորդների համար:

 

Այս կամ այն քայլի նպատակահարմարությունը որոշվում է մի շարք առավելություններով, որոնք ստանում է այն նախաձեռնախ կողմը: Ի՞նչ առավելություններ կարող է ստանալ Երևանը՝ չճանաչված միավորման ճանաչման գնալով: Ես խիստ դժվարանում եմ խոսել դրական արդյունքների մասին, բայց ահա բացասական հետևանքներն ակներև են:

Այդ քայլին գնալով՝ Հայաստանը դուրս կա բանակցային գործընթացից՝ այդպիսով ճանապարհ բացելով հակամարտության ռազմաքաղաքական լուծման համար: Երկրորդ՝ Երևանը կհակադրի իրեն Մինսկի խմբի անդամ երկրներին և, հատկապես, վերջինիս համանախագահներին, որոնք ճանաչելով Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը՝ չեն ճանաչում նախկին ադրբեջանական ինքավարությունը: Չեմ կարծում, թե այդ քայլին աջակցեն Հայաստանի հարևաններ Վրաստանը և Իրանը՝ չխոսելով արդեն Թուրքիայի մասին: Այնպես որ, եթե Երևանում լրջորեն մտածում են այն մասին, թե ինչպես դուրս բերեն իրենց երկիրը մեկուսացումից, դա ակնհայտորեն անհաջող քայլ է:

 

Ինչպե՞ս եք պատկերացնում հակամարտության կարգավորման հեռանկարները:

 

Կարգավորման ճանապարհն անցնում է բարդ երթուղով՝ հաշվի առնելով իրողությունների օբյեկտիվ գնահատումը: Մինչդեռ նույնիսկ տերմինաբանության հետ կապված հարցերում կողմերը սկզբունքային տարաձայնություններ ունեն: Այն, ինչ Հայաստանում համարում են սահման, Ադրբեջանում՝ զորքերի բաժանարար գիծ: Նույնը վերաբերում է Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակին՝ հաշվի առնելով, որ բանակցային գործընթացը ինչ-որ փուլում ենթադրվում է այդ թվում կարգավիճակի քննարկում: Այդպիսով՝ վերջինիս իրավասուբյեկտությունը բանավեճերի առարկա է: Վստահության այս կամ այն միջոցների իրականացումը փաստացի պատերազմի պայմաններում դժվար է պատկերացնել:

Անցած քսան տարիները ցույց տվեցին, որ վստահության միջոցներ չի կարելի կառուցել՝ ստեղծված իրողություններից կտրված: Վստահության ինչ միջոցների մասին կարելի է խոսել, երբ հակամարտության գոտում տեղի ունեցող իրական գործընթացների բնորոշման համար օգտագործվում են այնպիսի հասկացություններ, ինչպես՝ ճակատային գիծ, ագրեսիա, օկուպացիա և այլն: Մեր հասարակությունները, ցավոք, դեռ չեն հաղթահարել ֆրուստրացիայի փուլը և անցում կատարել հակամարտության ապաէսկալացիայի փուլի, երբ փաստացի գործընթացների և երևույթների բնորոշման համար օգտագործվում են այնպիսի հասկացություններ, ինչպես՝ ապաօկուպացիա, հայրենադարձություն և խաղաղ կյանքի վերականգնում: Դրա համար պետք է հասկանալ, որ ստեղծված իրադրության պահպանումը, երբ հակամարտության կողմերից մեկն ավելի խոցված է զգում իրեն, քան մյուսը, անթույլատրելի է և տանում է դեպի նոր՝ ավելի լուրջ հակամարտության: Հենց լինի այդ ըմբռնումը, կարելի է իրական առաջընթաց ակնկալել խաղաղ բանակցություններում: