Երեթշաբթի, 31 Հոկտեմբերի 2023 13:53

Արմինֆո. Հիրավի պատմական իրադարձություն է տեղի ունեցել նախօրեին Գաբրիել Սունդուկյանի անվան ազգային թատրոնում: Երևանի թատերական փառատոնի շրջանակում, որն այս տարի առաջին անգամ մեկնարկեց, տեղի է ունեցել "Եվրոպայի թատրոն" պատվավոր կոչումը կրող թատրոնի՝ Փարիզի հանրահայտ "Օդեոնի" ներկայացման ցուցադրությունը: Երևանյան հանդիսատեսի դատին է ներկայացվել նորվեգացի ժամանակակից դրամատուրգ Առնե Լյուգրեի "Ուրախության ժամանակը" (Time for Joy) վերջին պիեսներից մեկը' "Օդեոն" թատրոնի տնօրեն, թատերական ռեժիսոր, սղագրող, թարգմանիչ Ստեֆան Բրաունշվեյգի բեմադրությամբ:

 

Մինչ երևանյան պրեմիերան ստեղծագործության երկրպագուների և թատերական գործիչների հետ հանդիպման ժամանակ ռեժիսորը պատմել է, որ առաջին անգամ չէ, որ աշխատում է Առնե Լյուգրեի պիեսների հետ, ում համարում է ժամանակակից Չեխով: Բրաունշվեյգը նշել է դրամատուրգի ձեռագրի պարզությունը, և, նույնիսկ, օգտագործված սակավ բառապաշարը, ինչը նրա ստեղծագործություններն ավելի մատչելի է դարձնում: Սակայն դա ոչ մի կերպ չի անդրադառնում ստեղծագործության խորության վրա ։ "Օգտագործելով պարզ բառապաշար՝ իր պիեսները գրելու համար, նա կարող է ցույց տալ չափազանց բարդ էքզիստենցիալ իրավիճակներ՝ կապված մարդկանց հարաբերությունների հետ", - բացատրել է ռեժիսորը:

 

Ներկայացնելով բեմմմադրությունը՝ նա ընդգծել է, որ հանդիսատեսը կտեսնի մի քանի

իրավիճակ, մի քանի կերպարներ, որոնցից յուրաքանչյուրը կունենա իր սեփական

պատմությունը՝ իր ողբերգությունը, սակայն դրանք համադրելով, ամեն ինչ կվերածվի

ինչ-որ իմաստով կատակերգության: Մարդիկ, ովքեր նախկինում միմյանց չէին ճանաչում,

պատահաբար, հանգամանքների բերումով, հանդիպում են մեկ վայրում՝ այգում, որը

սահմանակից է գերեզմանատանը, որտեղ գետ է հոսում, նրանք նստում են նույն նստարանին և սկսում են խոսել, լսել միմյանց, ինչը փոխում է իրավիճակի ընդհանուր զգացողությունը, որը փոխակերպվում է մարդկանց ընդհանրությունից, միմյանց հետ նրանց խոսակցություններից: <Ես գիտեմ, որ Հայաստանում մարդիկ հեշտությամբ են խոսում միմյանց հետ, հաղորդակցությունը բարդ չէ։ Այստեղ մարդիկ ավելի հյուրընկալ են, ավելի հասարակ, քան՝ Եվրոպայում և հյուսիսային երկրներում։ Հուսով եմ, որ դուք կհասկանաք այն հումորը, որը դրված է ներկայացման մեջ, նույնիսկ, եթե խոսքը մարդկային ողբերգությունների մասին է: Ես կցանկանայի, որպեսզի այս ներկայացումը, չնայած իր տխուր նոտաներին, ձեզ նաեւ ուրախություն պարգևի", - ասել է Բրաունշվեյգը:

 

Ուշագրավ է, որ "Ուրախության ժամանակը" Լյուգրեն գրել է կորոնավիրուսի համավարակի ժամանակ, սակայն, պիեսում այդ մասին ոչինչ չի ասվում, ոչ մի ակնարկ չկա։ Եվ եթե չիմանաք, թե ինչ պայմաններում և որ ժամանակահատվածում է ստեղծվել ստեղծագործությունը, կարող եք չնկատել հեղինակի կարոտը մարդկային կենդանի հաղորդակցության, մարդկանց համայնքի, մտերմության, մեկ տարածքում ջերմ հանդիպումների հանդեպ:

 

Երբ իրական կյանքում համավարակի ժամանակ մարդիկ հեռավորություն էին պահպանում, այդ ժամանակ Բրաունշվեյգի ներկայացման հերոսները հավաքվել են նույն նստարանին, որի վրա սկզբում նստում են մայրն ու դուստրը, որոնք վաղուց չէին հանդիպել, այնուհետև ամուսնալուծության եզրին հայտնված զույգը, որից հետո միանում է այրին՝ իր ամուսնու երկու որդիների հետ, իսկ վերջում նստարանին նստում է մոր որդին, ով առաջինն էր եկել այդ զարմանալի վայր՝ իր երեխաների հետ հանդիպելու համար:

 

Կերպարներից յուրաքանչյուրն ունի իր պատմությունը, իր տխրությունը, որը նրանք կիսում են բոլորովին անծանոթ մարդկանց հետ: Ինչ-որ մեկը երազում է որդու հետ մտերմության մասին, մինչդեռ, որդին ցանկանում է հեռանալ և, ընդհանրապես, անհետանալ, ինչ-որ մեկը պետք է ծնի անցանկալի երեխա, իսկ կողքին կանգնած է մի կին, ում մոտ ախտորոշվել է անպտղություն, ինչ-որ մեկը կորցրել է իր ամուսնուն ընդմիշտ, իսկ ինչ-որ մեկը ունի ամուսին, որը դավաճանել է: Իրականում, այս առաջին հայացքից տարբեր մարդկանց ողբերգությունները միահյուսվում են, միաժամանակ վիրավորելով նրանց, և, հնարավոր է, դարմանելով նրանց: Հենց դա է թույլ տալիս տարբեր տեսանկյուններից նայել մարդկային ապրումներին, փոխհարաբերություններին և ողբերգություններին:

 

Չի կարելի չնշել, թե որքան հետաքրքիր է Բրաունշվեյգը հանդիսատեսին ծանոթացրել իր հերոսների հետ։ Նախքան միզանսցենի կառուցումը՝ մենք լսում էինք յուրաքանչյուր հերոսի մտքերը, որոնք նա արտասանում էր երկխոսությունների մեկնարկից առաջ, ինչը թույլ էր տալիս հասկանալ կերպարի ապրումների, վախերի իրական բնույթը: Եվ միայն դրանից հետո զարգանում էր սյուժեն:

 

Ներկայացումն անցել է առանց ընդմիջման, միակ տարբերակումը դեկորացիայի փոփոխությունն էր։ Եթե ներկայացման առաջին մասում հերոսները նստած էին այգում նստարանին, ապա երկրորդ մասի գործողությունները տեղի էին ունենում արդեն բնակարանում, որտեղ բոլոր հավաքվածները խոսում էին բազմոցին նստած: Իր բեմադրությունում Բրաունշվեյգը, այնուամենայնիվ, որպես անկյունաքար դնում է Լյուգրեի բուն տեքստը, դերասանների կատարողական արվեստը, և չի սխալվում։ Չկան ներխուժող երաժշտական նվագակցություն, հատուկ էֆեկտներ, պարեր։ Միայն մարդիկ, նրանց պատմությունները, նրանց փոխհարաբերությունները, որոնք ցուցադրվում են "Օդեոն" թատրոնի դերասանական խմբի փայլուն, հղկված խաղում:

 

Ինքը՝ Ստեֆան Բրաունշվեյգը, խոստովանում է, որ դասական բեմադրիչ է, ով միշտ աշխատել է թատերական տեքստերի հետ, նույնիսկ, 90-ականներին եւ 2000-ականների սկզբին, երբ Եվրոպայում ընթանում էր թատրոնում տեքստերի «ոչնչացման» գործընթացը, տեքստի գերակայության ապակառուցման գործընթաց:

 

Բայց վերադառնանք ներկայացմանը։ Այգին, գետը, գերեզմանատունը ֆրանսիացի ռեժիսորի բեմադրության մեջ, թվում էր, մարմնավորում էին, ամենայն հավանականությամբ, հենց կյանքը: Գետը խոսում էր նրա անցողիկության մասին, գերեզմանատունը հիշեցնում էր մահվան մասին։ Եվ այդ նստարանը, որի վրա հերոսները նստել էին, կյանքի մի պահ էր, որում, ինչպես պարզվեց, ամենակարևորը' լսել միմյանց, ինքներդ ձեզ, կիսել ձեր վշտերը միմյանց հետ' դրանով իսկ թեթևացնելով ձեր բեռը երջանկություն փնտրելու ճանապարհին:

 

Ներկայացման երկրորդ մասում հերոսները զրույցներ էին վարում, կարծես, ամենատխուր բաների մասին, բայց որոնք տալիս էին ամենակարևոր հարցերի պատասխանները: "Օդեոն" թատրոնի կայքում Time for Joy ներկայացման նկարագրության մեջ ասվում է, որ հեղինակն՝ ինքը, հարցնում է. «Իրակաանում, ի՞նչն է կապում մարդկանց>: Բրաունշվեյգի ընթերցման ժամանակ այս հարցի պատասխանը, ինչպես ինձ թվաց, երջանկությունից զրկված մարդու խոցելիությունն էր: Եվ այդ երջանկությունը, ուրախությունը գտնելու փորձերը մեզ բոլորիս նմանեցնում են. մենք դառնում ենք հավասարապես խոցելի և հավասարապես հուզիչ: Հերոսներից մեկն ասում է. "Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում մարդն առանց ուրախության ՝ ոչինչ": Միգուցե Բրաունշվեյգը ցանկացել է ցույց տալ, որ կորցնելով երջանկությունը, մարդը կորցնում է իրեն։ Իսկ, գուցե, ռեժիսորը, պարզապես, ուզում էր ասել, որ ուրախություն փնտրելու լավագույն ժամանակը հենց վհատության ժա՞մն է:

 

Ամեն դեպքում, Առնե Լյուգրեի խորապես փիլիսոփայական պիեսը դարձել է Ստեֆան Բրաունշվեյգի հուզիչ պատմությունը՝ մարմնավորելով ողբերգության պայքարը կատակերգության հետ, հուսահատությանը՝ ուրախության հետ, կյանքինը՝ մահվան հետ: Եվ կարևոր է, որ յուրաքանչյուր հանդիսատես, ում բախտ է վիճակվել դիտել այդ ներկայացումը, ինքն իր համար արդեն կկարողանա պատասխանել այն հարցին, թե երբ է ուրախության համար իր իսկական ժամանակը:

 

Նշենք, որ "Օդեոն" թատրոնի երևանյան դեբյուտը տեղի է ունեցել Հայաստանում Ֆրանսիայի դեսպանատան և Ֆրանսիական ինստիտուտի շնորհիվ: