Շաբաթ, 5 Նոյեմբերի 2022 14:06

Արմինֆո. Հայ-ադրբեջանական դիմակայությունում իրավիճակն այնքան դժվար և բարդ է, որ ավելի շուտ մենք Մերձավոր Արևելքում կլուծենք մեր արաբա-իսրայելական ճգնաժամը, քան կլուծվի Հարավային Կովկասում տեղի ունեցող ճգնաժամը։ Նման կարծիք է հայտնել իսրայելցի քաղաքագետ, ICES փորձագիտական կենտրոնի ղեկավար, դոկտոր Ալեքսանդր Ցինկերը՝ ԱրմԻնֆո-ի հետ տված հարցազրույցում։

 

Փորձագետի խոսքով՝ իրավիճակն ավելի է խճճվում խաղաղ կարգավորման որոնման առնվազն երկու սցենարի առկայության պատճառով՝ ռուսական եւ արեւմտյան: Փորձագետի խոսքով ՝ Ադրբեջանի ղեկավարությունը փորձում է Հայաստանին պարտադրել խաղաղություն, այսինքն ՝ խաղաղության պայմանագիր կնքել իր պայմաններով, որտեղ, մի կողմից, ոչինչ չպետք է ասվի Լեռնային Ղարաբաղի մասին, քանի որ ԱՀ ղեկավարությունը կարծում է, որ Լեռնային Ղարաբաղի խնդիրն արդեն լուծված է, և դա արդեն պատմություն է: Մյուս կողմից, Ադրբեջանն ավելի հեռուն է գնում, բարձրացնելով, այսպես կոչված, Զանգեզուրի միջանցքի հարցը՝ Նախիջևանի մարզը Ադրբեջանի հետ միացնելու նպատակով։

 

Հայկական կողմն, իր հերթին, մտավախություն ունի, որ պարբերաբար, բացի Լեռնային Ղարաբաղում սողացող ագրեսիայից, Ադրբեջանը, խաղաղության պարտադրման պատրվակով, կշարունակի հարձակվել Հայաստանի ինքնիշխան տարածքների վրա։ Այդ պատճառով Հայաստանը, որպես ՀԱՊԿ անդամ, դիմել է այդ կազմակերպությանը (ճիշտ է, առայժմ ապարդյուն), դիմել է նաեւ արեւմտյան գործընկերներին ՝ խնդրելով օգնություն ցուցաբերել իր ինքնիշխան տարածքները ագրեսիայից պաշտպանելու եւ սահմանը վերականգնելու հարցում, որը ճանաչվել է դեռեւս ԽՍՀՄ եւ ԱՊՀ քարտեզներով։ Ընդ որում, Հայաստանը չի հասկանում հակառակ կողմի պահանջները, ինչ է նշանակում Ադրբեջանի ղեկավարության կողմից նշվող, այսպես կոչված, Զանգեզուրի միջանցքը, առավել ևս ՝ արտատարածքային կարգավիճակով։ Նա պատրաստ է  բացել հաղորդակցությունները՝ Նախիջևանից Ադրբեջան տրանսպորտային հաղորդակցություն՝ միջազգային կանոններով, մաքսակետով և սահմանով, և ենթադրում է, որ ի պատասխան ՝ Ադրբեջանը նույնպես պետք է ապահովի հայկական բեռների ազատ տեղաշարժն իր տարածքով։

 

Այս հարցերը, վերջին շրջանում, սկսել են լրջորեն դիտարկվել նաև Արևմուտքի երկրների կողմից, որոնք հակամարտող երկրներին առաջարկում են իրենց միջնորդությունը ։ Սակայն, ինչպես կարծում է քաղաքագետը, ռուսական կողմը, որի ներկայությունը տարածաշրջանում երկար տարիներ գերիշխող էր, լրջորեն մտահոգված է Արևմտյան ակտիվացմամբ, հասկանալով, որ զբաղված լինելով Ուկրաինայի պատերազմով, կարող է այդպիսով կորցնել նախաձեռնությունը, իսկ հակամարտող երկրները կարող են գտնել այլ միջնորդներ, ինչը, սկզբունքորեն, արդեն տեղի է ունենում։ ԵՄ-ն արդեն 40 քաղաքացիական դիտորդ է ուղարկել, որոնք գտնվում են սահմանի տարբեր հատվածներում։ Մոտ ժամանակներս սահմանին կհայտնվի նաեւ ԵԱՀԿ-ի դիտորդական առաքելությունը։ «Եվրոպան ակտիվորեն սկսում է զբաղվել այդ հարցերով, և ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը պարբերաբար հանդես է գալիս հայտարարություններով և առաջարկում է իր օգնությունը: Եվ դա հասկանալի է, քանի որ այսօր ընթանում է Արևմուտքի և Ռուսաստանի կոշտ գլոբալ դիմակայություն, և Ռուսաստանի թուլացումը ինչ-որ տեղամասերում, տվյալ դեպքում Հարավային Կովկասում, ձեռնտու է հավաքական Արևմուտքին։ Իսկ, ինչպես հայտնի է, սուրբ տեղը դատարկ չի լինում", - կարծում է քաղաքագետը։

 

Ավելին, ըստ Ցինկերի, տարածաշրջանում ուժեղանում են ՆԱՏՕ - ի անդամ Թուրքիայի դիրքերը, որը չի թաքցնում իր շահերը Հարավային Կովկասում և յուրօրինակ շարժիչ սահադաշտ է իր ռազմավարական դաշնակցի և էթնիկորեն մոտ Ադրբեջանի համար:

 

Այս առումով Հայաստանը նույնպես նույնպիսի խոշոր դաշնակցի, այլ ոչ թե հավասարահեռ միջնորդի փնտրտուքի մեջ է։ Դա չի կարող լինել Իրանը, քանի որ բացառապես սեփական հարցերն է լուծում, և  տագնապած է Հարավային Ադրբեջանի անջատողականության և իր հյուսիսային սահմանների առնչությամբ։ Այո, Իրանը բարեկամական երկիր է Հայաստանի համար, բայց դա այն երկիրը չէ, որը նման դաշնակից կլիներ, որը Հայաստանի հետ բոլոր հարցերում նույն կապի մեջ է աշխատում։ Հնարավոր է, որ Հայաստանը նման դաշնակից է տեսնում ի դեմս Ֆրանսիայի՝ հաշվի առնելով երկրների և ժողովուրդների միջև շատ սերտ պատմական կապերը, Ֆրանսիայի անդամակցությունը ՆԱՏՕ-ին և ՄԱԿ ԱԽ-ին։ Բայց առայժմ Հայաստանի օգտին հայտարարություններից այն կողմ Ֆրանսիայի ղեկավարությունն առաջ չի շարժվել, ուստի առայժմ նա ի վիճակի չէ հավասարակշռել թուրքական գործոնը։

 

Ըստ քաղաքագետի ՝ տարածաշրջանում 44-օրյա պատերազմից հետո, հին հարցերի հետ միասին, խնդիրների այնպիսի հզոր հանգույց է սկսվել, որն առայժմ հնարավոր չէ քանդել։ Ուստի խաղաղության պայմանագրի այն առաջարկները, որոնք ներկայացվում են,  ինչպես արևմտյանը, այնպես էլ ռուսականը, բազմաթիվ որոգայթներ ունեն։ Չէ որ արևմտյան տարբերակն աջակցում է հաղորդակցությունների ապաշրջափակմանը, բայց ոչ մի տեղ չի հիշատակում Ղարաբաղի ճակատագիրը։ Իսկ ռուսական տարբերակը խոսում է ռուս սահմանապահների կողմից վերահսկվող միջանցքի մասին, սակայն, միաժամանակ, հիշատակում է ղարաբաղյան խնդիրը, որի լուծումն առաջարկվում է հետաձգել անորոշ ժամանակով։ Այն լուծել այն ժամանակ, երբ ժողովուրդների միջև վստահությունը վերականգնվի, աշխատեն հաղորդակցությունները, և կողմերի ներկայիս կոշտ դիմակայությունը չլինի։ Այլ կերպ ասած, ցավոք, շատ հեռավոր ապագայում: Իսրայելցի փորձագետի կարծիքով ՝ ղարաբաղյան խնդիրը հիշատակող ռուսական տարբերակը չի կարող գոհացնել Ադրբեջանին, իսկ Հայաստանին այնքան էլ ձեռնտու չէ հայերի կողմից անվերահսկելի միջանցքի մասին հիշատակումը։ Ավելին, այսօր երկու երկրներում էլ լուրջ հակառուսական տրամադրություններ են ստեղծվում, որովհետև հայերը կարծում են, որ Ռուսաստանն ու ՀԱՊԿ-ը չեն պաշտպանում իրեն, չնայած պայմանագրերի առկայությանը, իսկ ադրբեջանցիները կարծում են, որ Ռուսաստանը գողացել է իրենցից հաղթանակը՝ թույլ չտալով բռնակցել չճանաչված ԼՂՀ-ը պատերազմից հետո՝ այնտեղ մտցնելով իրենց խաղաղապահներին։ Քաղաքագետի կարծիքով ՝ Լեռնային Ղարաբաղում խաղաղապահ զորակազմի հարցը յուրօրինակ փորձաքար է դառնում Ադրբեջանի համար։ Սոչիում տեղի ունեցած վերջին եռակողմ բանակցությունները, որոնց մեկնարկից առաջ Փաշինյանն առաջարկեց երկարաձգել Արցախում գտնվելու նրանց մանդատը, այդ առումով ոչինչ չտվեցին։ Ամենայն հավանականությամբ, Բաքուն դեմ է այդ երկարաձգանը։ «Կարծում եմ, որ հաջորդ հանդիպմանը, որն, ամեն դեպքում, տեղի կունենա, այդ հարցը կրկին բարձրացվելու է։ Համոզված եմ, որ շատ բան կախված կլինի նրանից, թե որքանով Ռուսաստանի ղեկավարությունը դա իր համար շահավետ կհամարի։ Քանի որ, մի կողմից, Ռուսաստանի ներկայությունը Հարավային Կովկասում կարևոր է, իսկ մյուս կողմից՝ Ռուսաստանի համար, այնուամենայնիվ, վտանգավոր է փչացնել հարաբերությունները Ադրբեջանի, ինչպես նաև Թուրքիայի հետ, քանի որ Թուրքիան այսօր Ռուսաստանին պետք է։ Ռուսաստանը պատրաստ է "սիրաշահել" ցանկացած երկրի, որը պատժամիջոցներ չի սահմանում իր դեմ եւ գործնական հարաբերություններ է պահպանում իր հետ", - կարծում է Ցինկերը:

 

Ցինկերի կարծիքով, դատելով Ռուսաստանի և նախագահ Պուտինի դիրքորոշման վերաբերյալ վարչապետ Փաշինյանի արտահայտություններից, Հայաստանը հակված է ռուսական սցենարին։ "Հայաստանը շատ ծանր վիճակում է, և շատ բան կախված կլինի հենց Փաշինյանից և նրա արտաքին քաղաքական գերատեսչությունից։ Ամեն դեպքում, այսօր տարածաշրջանում ստեղծվում է բարդ իրավիճակ, երբ մեծ դերակատարներն իրար մեջ մեծ խաղ են վարում։ Այս իրավիճակում փոքր երկրները վտանգում են իրենց ազգային անվտանգությունը, բայց կարող են, ընդհակառակը, փորձել լուծել իրենց խնդիրները։ Այս իրավիճակում, եթե Հայաստանը դառնա մանրադրամ, ապա նա, ամեն դեպքում, կպարտվի, բայց եթե քաղաքականությունը լինի հավասարակշռված և խելամիտ, զգուշավոր և բազմավեկտոր, ապա չի բացառվում, որ խոշոր տերությունները, այդ թվում ՝ Ռուսաստանը, Եվրոպան և ԱՄՆ-ը, կարողանան գտնել խնդրի ընդհանուր լուծում, ինչպես դա եղավ, օրինակ, Իսրայելի ձևավորման ժամանակ, երբ այդ դերակատարները համատեղ քվեարկեցին ՄԱԿ-ի պատմական որոշման օգտին", - եզրափակել է իսրայելցի քաղաքագետը: