Ուրբաթ, 14 Մայիսի 2021 18:23

Արմինֆո.Արարատյան դաշտի արտեզյան ավազանը ստորերկրյա ջրերի զգալի ռեսուրսներ ունի, որոնք օգտագործվում են տնտեսական կարիքների, ոռոգման, ձկնաբուծության եւ արտադրության համար: Ավազանի ջուրն օգտագործվում է նաեւ Մեծամորի ԱԷԿ-ի սառեցման համակարգի համար։

Մասնագետների հետազոտությունները ցույց են տվել, որ ավազանում գրունտային ջրերի մակարդակը վերջին 10 տարում նվազել է միջինը 6-9 մետրով (որոշ տեղերում՝ մինչեւ 15 մետր), իսկ արտեզյան գոտին կրճատվել է մոտ 67 տոկոսով:

 

Այդ մասին խոսք է գնացել այսօր Երեւանում կայացած "Արարատյան դաշտում ջրային ռեսուրսների կայուն կառավարման հեռանկարները" գիտաժողովում, որտեղ քննարկվել են տարածաշրջանի ջրային խնդիրները եւ դրանց բացասական հետեւանքները Հայաստանի համար: Գիտաժողովը կազմակերպվել էր USAID - ի "Առաջադեմ գիտական տեխնոլոգիաների օգտագործում-Գործընկերություն ռեսուրսների համապարփակ պահպանման համար" (GATO) ծրագրի կողմից:

 

Ներկա մասնագետները նշել են, որ դաշտավայրի ստորերկրյա ջրային ռեսուրսների գերշահագործման բացասական դինամիկան հանգեցնում է ջրային անհավասարակշռության, ստորերկրյա ջրերի վերականգնման ներուժի նվազման, տարածաշրջանում ջրի պակասի ստեղծման, ինչը վտանգում է երկրի պարենային եւ էներգետիկ անվտանգությունը: Ռեսուրսների սպառման արդյունքում Արարատյան դաշտավայրում 30-ից ավելի համայնքներ այսօր խմելու ջրի և ոռոգման հետ կապված խնդիրներ ունեն, ինչի մասին խոսում է նաեւ մասնագետների կողմից իրականացված պահանջարկի գնահատումը։ Պարզվել է, որ Արարատյան դաշտի արտեզյան ավազանում ջրի պահանջարկի եւ առաջարկի բացասական տարբերությունը կազմել է ավելի քան 1.120 մլն խմ: Այս պակասը կապված է մարդու գործունեության եւ տնտեսության տարբեր հատվածների ռեսուրսների չափից ավելի օգտագործման հետ, որոնցից հիմնականը ձկնաբուծական տնտեսություններն են:

 

Նշվել է, որ մինչեւ վերջերս ստորերկրյա ջրերի ջրառի վերաբերյալ կառավարական որոշումները հիմնված էին 1983-1984թթ. տվյալների վրա: Ջրային ռեսուրսների գերշահագործումը կանխելու, ջրօգտագործողների գործունեությունը կարգավորելու նպատակով կառավարությունն ընդունել է համապատասխան որոշումներ և օրենսդրական ակտեր: Սակայն GATO ծրագրի տվյալները ցույց են տալիս, որ 2016 թվին այդ ռեսուրսներից փաստացի ջրառը դեռ 46% - ով գերազանցում է կառավարության կողմից հաստատված թույլատրելի ծավալը։

 

Ինչպես գիտաժողովի ընթացքում հայտարարել է Հայաստանում USAID առաքելության տնօրեն Դեւիդ Հոֆմանը, Հայաստանի կառավարությունը եւ ԱՄՆ-ը ավելի քան 25 տարի միասին աշխատում են երկրի ջրային խնդիրների լուծման ուղղությամբ: «Մեզ հարկավոր են տվյալներ՝ ոլորտին ավելի արդյունավետ աջակցություն տրամադրելու համար: Ինչպես նվազեցնել գրունտային ջրերի սպառումը, չիմանալով դրանց իրական ծավալը, քանի որ վերջին տվյալները մոտ 40 տարվա են»: Նա հույս է հայտնել, որ հետագա համագործակցության արդյունքում կհաջողվի վերականգնել երկրի ագրարային հատվածի ստորերկրյա ջրերի ռեսուրսները, ինչը ռազմավարական նշանակություն ունի նաեւ հայկական (Մեծամորի) ԱԷԿ-ի անվտանգության համար:

 

ՀՀ բնապահպանության նախարարի տեղակալ Աննա Մազմանյանը բարձր է գնահատել USAID-GATO ծրագրի իրականացումը՝ հատուկ նշելով Արարատյան դաշտի հիդրերկրաբանական պայմանների նախագծի շրջանակներում իրականացված համալիր հետազոտությունների արդյունքները, նախ և առաջ ստորերկրյա ջրերի ծագման, հատկությունների և վիճակի վերլուծության համատեքստում, ինչն անհրաժեշտ է դրանց գրագետ և արդյունավետ օգտագործման տեխնիկական լուծումների սահմանման համար: Հետազոտությունները թույլ կտան մշակել Հայաստանի այս կարեւորագույն տարածաշրջանի ջրային ռեսուրսների արդյունավետ կառավարման համալիր, փոխկապակցված եւ ինտեգրված մոտեցում:

Նշվել է, որ GATO-ի կողմից տրամադրված այդ տվյալների հիման վրա Հայաստանի կառավարությունը հնարավորություն կստանա մշակել ողջամիտ քաղաքականություն եւ օրենսդրություն ջրային ոլորտում, որոնք, առաջին հերթին, ուղղված են ռեսուրսների երկարաժամկետ պահպանման նպատակներին' միաժամանակ բավարարելով բնակչության եւ տնտեսվարող սուբյեկտների ջրի պահանջարկը' ջրօգտագործման գիտակցված եւ պատասխանատու մոտեցման պայմաններում:

 

Հիշեցնենք, որ դեռ 2019 թվականի սեպտեմբերին Հայաստանի կառավարությունը որոշում էր կայացրել Արարատյան դաշտում 97 ջրային հորերի կոնսերվացման մասին։ Այն ժամանակ ներկայացնելով որոշման նախագիծը՝ շրջակա միջավայրի նախարարը նշել էր, որ առաջադրված խնդրի լուծմանը կառավարության պահուստային ֆոնդից ուղղվելու է 37,9 մլն դրամ։ Ծրագրի իրականացման արդյունքում կտնտեսվի մոտ 30 մլն խմ ջուր։ Բացի այդ, դիտարկվել է Արարատյան դաշտի արտեզյան հորերի օգտագործման ամբողջական արգելքի հնարավորությունը այն շրջանում, երբ ոռոգման կարիք չկա։

 

Հիշեցնենք, որ օգոստոսի 29-ին երկրի կառավարությունը եւս մեկ որոշում էր կայացրել՝ ուղղված Արարատյան դաշտավայրի ձկնաբուծական տնտեսությունների ջրամատակարարման կարգի կանոնակարգմանը: Դաշտավայրում գործունեություն են ծավալել շուրջ 120 ձկնաբուծական տնտեսություններ։ Դրանք ջրի անհրաժեշտ ծավալներով ապահովելու նպատակով նախատեսվում է կիրառել ջրամատակարարման փակ ցիկլ, ինչը թույլ կտա ձևավորել ձկան և ձկնամթերքի արտադրության միասնական շղթա։ Այդ նպատակով նախատեսվում էր այդ ոլորտում գործունեություն ծավալող ընկերությունների համար սահմանել որոշակի սահմանաչափեր։ Ձկնաբուծական տնտեսություններին առաջարկվել է արդիականացնել արտադրությունը, անցնելով փակ ցիկլի, իսկ որպես աջակցություն մշակվել են տնտեսություններին մատչելի ֆինանսական ռեսուրսների և լիզինգային գործարքների հասանելիության միջոցներ։ Առաջադրված խնդրի լուծմանը երկրի պետական բյուջեից ուղղորդվել է 460 մլն դրամ։