Հինգշաբթի, 9 Հունվարի 2020 18:51

Արմինֆո.Ռուսաստանի ԱԳՆ Մոսկվայի Միջազգային հարաբերությունների պետական ինստիտուտի Միջազգային գործընթացների վերլուծության լաբորատորիայի ավագ գիտաշխատող, ՄԳՌԽ փորձագետ Մաքսիմ Սուչկովը ԱրմԻնֆո-ին հարցազրույցում մեկնաբանում է իրանա-ամերիկյան դիմակայության շուրջ վերջին ազդակները, կիսվում  Թեհրանի և Վաշինգտոնի միջև հարաբերություններում վերջին ճգնաժամի պատճառների սեփական տեսլականով,  ինչպես նաև կանխատեսում հետագա իրադարձությունների հնարավոր սցենարները:

 

- Իրաքում ամերիկյան ռազմակայաններին Իրանի հարվածներից 16 ժամ անց ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփն, ըստ էության, Իրանին առաջարկել է համարել, որ քվիտ են

եղել Քասեմ Սուլեյմանիի սպանության համար։ Արդյո՞ք դա ԱՄՆ-ի ՝ կարմիր գծերն անցնելու և անմիջապես իրանական տարածքին հարվածներ հասցնելու ցանկության բացակայության վկայություն է:

 

Եթե Սուլեյմանիի սպանությունը չհամարենք կարմիր գծի անցում, ապա, ըստ ամենայնի, դա իսկապես այդպես է։  Ձեր նշած ժամանակահատվածը, որի ընթացքում ԱՄՆ-ի վարչակազմում խորհել են Իրանի գործողություններին պատասխանելու մասին, վկայում է է ընդունված որոշման կշռադատված և մանրակրկիտ մտածված լինելու մասին: Հասկանալի է, որ Վաշինգտոնում սպասում էին Սուլեյմանիի սպանությանը Թեհրանի պատասխանին։ Սակայն, պատասխանն այս անգամ միջնորդավորված չէր՝ Իրանի դաշնակիցների ինչ-որ գործողությունների, Իրաքում ամերիկացիների վրա հարձակումների, հուսիթներին զենքի մատակարարման և այլնի տեսքով։ Իրանցիները դուրս եկան պրոքսի-պատերազմների տրամաբանությունից և սեփական տարածքից ուղիղ հրթիռային հարված հասցրեցին Իրաքում ամերիկյան ռազմակայաններին։  Կցանկանայի հատուկ ընդգծել պատասխան հարվածի սիմվոլիկությունը։  Կրակոցները սկսվել են Սուլեյմանիի սպանությունից ուղիղ հինգ օր անց եւ ավարտվել, երբ նրա մարմինը հանձնվել է հողին: Դրանով Իրանի իշխանությունները ցույց տվեցին ինչպես ներքին լսարանին, այնպես էլ միջազգային հանրությանը, որ երկրի առաջնորդներից մեկի սպանությունը չի կարող անպատիժ մնալ։ Սուլեյմանիի սպանության պատասխան գործողությունների բնույթը վկայում է իրանցիների կողմից իրենց ուժեղ կողմերի օգտագործման մասին, մասնավորապես ՝ հրթիռային ներուժի: Իսկ ներքին լսարանին իրանական ԶԼՄ - ները հայտնեցին ամերիկացի զինվորականներին <վրեժխնդրության հարվածի> հետևանքով 80 զոհվածի մասին, ինչը չի համընկնում Վաշինգտոնի տեղեկատվության հետ. այնտեղ հայտարարել են զոհերի բացակայության մասին: Այնուամենայնիվ, Իրանի տարածքից ամերիկյան օբյեկտների վրա հրթիռային հարձակումը թույլ տվեց Իրանի ղեկավարությանը պահպանել դեմքը։

 

- Կարելի՞ է արդյոք նշել, որ այս փուլում Իրանի և ԱՄՆ-ի միջև ուղղակի ռազմական բախման սպառնալիքն ամբողջությամբ չեզոքացված է։ Եվ դիմակայությունը կշարունակվի բացառապես հարևան երկրների տարածքում պրոքսի-պատերազմների մակարդակով:  

 

Կարծում, որ ստեղծված իրավիճակն, այնուամենայնիվ, այդ առումով լավատեսություն է ներշնչում: Ըստ ամենայնի, կողմերն իրենց իսկապես քվիտ են համարում, բայց ոչ այն պատճառով, որ հակամարտությունը սպառված է, այլ այն պատճառով, որ էսկալացիայի հաջորդ աստիճանը, որին նրանք կարող էին անցնել, Թեհրանի եւ Վաշինգտոնի քաղաքական ղեկավարության շահերից չի բխում: Ընդ որում, հասկանալի է, որ ցանկության դեպքում ԱՄՆ-ն կարող էր անհապաղ և բավական կոշտ պատասխանել իրանական հրթիռային հարձակմանը։  Դրա համար ԱՄՆ-ն ունի բոլոր հնարավորությունները ։  Իրավիճակը փրկել է Իրաքում տեղակայված ռազմակայաններում զոհերի բացակայությունը։ Ամերիկացի զինվորականների մահը Թրամփին կստիպեր ավելի կոշտ արձագանքել։ Այնպես որ՝ այդ դեպքում գործն ակնհայտորեն չէր սահմանափակվի նոր պատժամիջոցներ սահմանելու և Իրանի միջազգային մեկուսացման խորացման սպառնալիքներով ։  Թրամփը շարունակում է հավասարակշռել ուժեղ առաջնորդի և <խաղաղարար նախագահի> կերպարի միջեւ, ով ոչ մի պատերազմ չի սկսի, ի տարբերություն նախորդների, և առայժմ դա նրան հաջողվում է:

 

- Իսկ Թրամփի ինչի՞ն էր պետք ընդհանրապես վերացնել Սուլեյմանիին։  Եվ արդյո՞ք սպանությունը կանխարգելիչ բնույթ էր կրում։

 

Իրանի <փափուկ խեղդման> ամերիկյան ռազմավարությունը Թեհրանին հարկադրել է ավելի քողարկված եւ հանդուգն մեթոդներով գործել տարածաշրջանում ամերիկյան շահերի դեմ: Պենտագոնի կարծիքով ՝ վերջին ժամանակներս իրավիճակն աստիճանաբար սկսել է փոխվել՝ ոչ հօգուտ ԱՄՆ-ի։ Վերջին ապացույցը Բաղդադում դեսպանատան և ամերիկյան ռազմաբազաների վրա հարձակումներն էին։ Այս առումով ամերիկացիներն անհրաժեշտություն են տեսնում հակառակորդին ցույց տալ, թե <ով է տանտերը>, ինչ և արվեց իրանցի բարձրաստիճան գեներալի սպանության միջոցով։

 

- Փորձենք հասկանալ ամերիկա-իրանական հակասությունների խորքային պատճառները։  Տարածաշրջանում ավտորիտար և բռնապետական ռեժիմները բավական են, բայց ԱՄՆ-ի համար աչքի փուշ է մնում հենց Իրանը։ Արդյո՞ք Իրանի նկատմամբ ԱՄՆ-ի գործող ռազմավարությունը հանգում է այդ երկրի զսպմանը, թե՞ Վաշինգտոնը ձգտում է հասնել իշխանափոխության և այդ երկրի վերադարձին մինչև 1979 թվականը իրավիճակին։

 

Իրանի նկատմամբ Թրամփի վարչակազմի ռազմավարությունը կբնորոշեմ որպես երեք մոտեցումների միաժամանակյա կիրառում ՝ ժողովրդավարացում, դեմոնիզացում և ճնշում։  Հասկանալի է, որ Իրանի իշխանությունների վրա ճնշման շարունակական մեծացման միջոցով՝ ինչպես ինստիտուցիոնալ մակարդակով, այնպես էլ առանձին անձանց մակարդակով, Վաշինգտոնում ձգտում են տեսնել իրենց ավելի լոյալ ռեժիմ Թեհրանում։  Այլ կերպ ասած ՝ Թրամփի վարչակազմի համար իրանական ռեժիմի փոփոխությունը կամ նրա ժողովրդավարացումը բնավ պարտադիր պայման չէ, եթե այդ ռեժիմը պատրաստ է Վաշինգտոնի հետ աշխատել՝ ԱՄՆ-ի համար շահավետ պայմաններով։ Դրա լավագույն վկայությունն են Թրամփի եւ նրա բարձրաստիճան դիվանագետների մշտական, այդ թվում ՝ ամենավերջին մեսիջները բանակցությունների եւ նոր գործարքի ԱՄՆ ցանկության մասին:

 

- Ստացվում է, որ Իրանին <կառավարելի քաոսի> վիճակի մեջ գցելը, ինչի մասին այդքան շատ են խոսում, այդ թվում՝ Ռուսաստանում, չի՞ բխում ԱՄՆ շահերից: Իրանը նրանց պետք է անվնաս, բայց՝ ամերիկյան խաղի կանոններով խաղացող։

 

Ինձ թվում է ՝ նման նարատիվի կողմնակիցներին կարելի է բաժանել երկու պայմանական ճամբարի։ Առաջինի ներկայացուցիչները համոզված են Վաշինգտոնի կողմից <Դալեսի պլանի> կամ <կառավարվող քաոսի> ինչ-որ գաղտնի ռազմավարության հետեւողական իրականացման մեջ։ Երկրորդ ճամբարի ներկայացուցիչներն ամերիկյան արտաքին քաղաքականությունը գնահատում են՝ որպես քիչ կոմպետենտ երեսպաշտների արկածախնդրությունների արդյունք ։  Իմ կարծիքով, ճշմարտությունն այս երկու տեսությունների մեջտեղում է։ Յուրաքանչյուր վարչակազմ ԱՄՆ՝ գլոբալ գերիշխանության կողմնորոշված արտաքին քաղաքական ռազմավարությունը հարմարեցնում է առաջին հերթին ՝ սեփական գաղափարական, կոմերցիոն և քաղաքական նպատակներին:    Երկրորդ ոչ պակաս կարեւոր հանգամանքը, որը թույլ է տալիս հասկանալ ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքականության էությունն ու նպատակները, արտաքին քաղաքական ռազմավարության իրագործումն ընտրական փուլերին ենթարկելու փաստն է։ Եվ մինչեւ Թրամփի գահակալումն այս ամբողջ համակարգը լավ թե վատ, բայց, բայց գործել է ։  Այսօր ամերիկյան բյուրոկրատիան առավելապես տրամադրված Է Թրամփի դեմ։ Եվ ներամերիկյան հակասությունների արդյունքում է, որ աշխարհը հետևում է ամերիկյան քաղաքականության ընկղմմանը քաոսի մեջ։ Այս պայմաններում իրանցի շատ քաղաքական գործիչներ եւ ոչ միայն կոչ են անում համբերությամբ վերաբերվել Թրամփի արարքներին և ուղղակի սպասել նրա նախագահության ավարտին: Մոտեցումը շատ ռացիոնալ է, եթե չլիներ մի <բայց> ՝ Թրամփի վերընտրվելու հավանականությունը երկրորդ ժամկետով։

 

-Կանխատեսումն անշնորհակալ գործ է, բայց, այնուամենայնիվ.

 

Պետքարտուղար Մայքլ Պոմպեոյի ՝ դեռեւս 2018 թվականի մայիսին շարադրված 12 պահանջները Թեհրանի համար վերջնականապես փարատել են տվյալ տարածաշրջանում ԱՄՆ-ի քաղաքականության մոտիվացիայի վերաբերյալ կասկածները:

Թեհրանի եւ Վաշինգտոնի միջեւ ֆորմալ բանակցությունների մեկնարկին խանգարում են, օրինակ՝ Մերձավոր Արեւելքում <վնասակար գործողությունները> դադարեցնելու, բալիստիկ հրթիռների մշակման ծրագիրը դադարեցնելու և միջուկային զենք ստանալու մտադրությունից հրաժարվելու ԱՄՆ-ի պահանջները: Նույն կերպ Թեհրանը նախևառաջ պահանջում է ԱՄՆ-ից հանել նավթային և ֆինանսական պատժամիջոցները ։  Իրավիճակը բարդացնում են տարածաշրջանում ԱՄՆ դաշնակիցների շահերը, որոնց թվում Իրանի նկատմամբ առավել կոշտ են տրամադրված Իսրայելն ու Սաուդյան Արաբիան։ Ընդ որում, նույնիսկ հակաիրանական տրամադրված Թրամփը լայնամասշտաբ պատերազմին մասնակցելու մակարդակով մերձարևելյան ճգնաժամի մեջ ներքաշվել ամենեւին չի պատրաստվում։ Այս  առումով առնվազն այս փուլում

Թրամփի նախաձեռնողականությունը լայնածավալ պատերազմի ուղղությամբ, Իրանի դեմ ցամաքային գործողությունը քիչ հավանական է թվում: Հասկանալի է նաև, որ Թեհրանում ԱՄՆ-ի հետ պատերազմի նախաձեռնողներ փնտրելն էլ անիմաստ է ։  Ըստ էության, Իրանի ղեկավարությունն ամենևին դեմ չէ ԱՄՆ-ի հետ բանակցություններին ։  Բայց Թեհրանը ոչ մի կերպ պատրաստ չէ վարել դրանք անհավասարակշիռ մարդու հետ:

Այնուամենայնիվ, Իրանի եւ ԱՄՆ-ի վերջին բոլոր իրադարձություններն ու գործողությունները հերթական անգամ փարատեցին սպասումները և հոռետեսական կանխատեսումները Երրորդ աշխարհամարտի սկսման առնչությամբ։ Համենայնդեպս, առայժմ: