Դուք բազմիցս բարձրաձայնել եք քաղաքական վերաիմաստավորման և վերլուծության անհրաժեշտության մասին` անվտանգության գոյություն ունեցող համակարգի վերանայման նպատակով: Արդյո՞ք շտկումներ են կատարվել Ձեր մոտեցումներում` Արցախի և Ադրբեջանի ԶՈւ շփման գծում լարվածության սրման հետ կապված:
Հայաստանի անվտանգության համակարգի գնահատման նկատմամբ քաղաքական մոտեցում ընդհանրապես գոյություն չունի: Համենայն դեպս, այդ հարցի շուրջ բանավեճեր չկան: Մինչդեռ հարցի պատասխանի որոնումը, թե ինչպես է կառուցվում մեր անվտանգությունը և ինչպես այն կարող է կառուցվել, անհրաժեշտ է: Այդ թեման հիմա լրացուցիչ արդիականություն է ձեռք բերել Ռուսաստանի կողմից ուժերի հավասարակշռության`հօգուտ Ադրբեջանի աննախադեպ նպատակաուղղված փոփոխության պայմաններում: Այդ գործընթացն, իհարկե, տարակուսանք է հարուցել Հայաստանի ռուսամետ տրամադրված գործիչների շրջանում: Իսկ մյուսները համոզվել են անվտանգության խնդիրների վերլուծության, գնահատականների, գոյություն ունեցող մոտեցումների մերկության մեջ, քանի որ այդ մոտեցումներն անկարող էին բացատրել այդ առնչությամբ ստեղծված իրավիճակը: Ել ավելի շատ հարցեր են ծագել սահմանին օգոստոսյան իրադարձություններից հետո, երբ ադրբեջանական բանակը մեծ կորուստներ կրեց: Հայկական քաղաքական մտքի համար դա ընդհանրապես անբացատրելի էր:
Իսկ ադրբեջանական քաղաքական մտքի համա՞ր:
Իսկ Ադրբեջանում օգոստոսից հետո ընդհանրապես փլուզվեց ալիևյան քաղաքականության ողջ ապոլոգետիկան, ինչը տեղի ունեցավ Մոսկվայի կողմից Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ուժերի հավասարակշռության խախտումն ուժեղացնելու պայմաններում: Այդ երկու միտումները փլուզեցին քաղաքական մտքի թույլ դրսևորումները երկու երկրներում`ի հայտ բերելով դրա մերկությունը ու ապացուցելով, որ Կովկասում գոյություն ունեցող անվտանգության կառուցվածքն իրականում շատ հեռու է նկարագրվածից: Դրանից հետո շատ քաղաքագետները սկսեցին փոխել այդ բոլոր փաստերի իմաստը`անվտանգության պահպանման իրենց կեղծ տեսլականի պահպանման նպատակով: Դրանից հետո անվտանգության նկատմամբ գոյություն ունեցող բոլոր մոտեցումների վերանայման անհրաժեշտության հրամայական է առաջացավ: Ինչու՞ է Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև կառուցվել անվտանգության ոլորտում հարաբերությունների նման համակարգ: Չի՞ կարող արդյոք հաջողությամբ աշխատել այլ համակարգ, փոխհարաբերությունների մոդել: Պե՞տք արդյոք բղավել այն մասին, որ ՙռուսները դավաճանել են Հայաստանին և թող գրողի ծոցը գնան՚, ինչպես անում են քաղքենի մտածողության շատ կրողներ մեր երկրում: Քաղաքականությունում չկա այնպիսի կատեգորիա, ինչպես ՙդավաճանել՚. այն կառուվում է շահերի և այդ շահերն ապահովող ուժերի հավասարակշռության վրա: Այդ պատճառով տեսնելով Ռուսաստանի կողմից այդ հավասարակշռության խախտումը`հարկավոր է հետամուտ լինել փոխհարաբերությունների գոյություն ունեցող մոդելին`հասկանալու, թե արդյոք շարունակում է այն ապահովել Հայաստանի անվտանգությունը: Եվ արդեն պատասխանից կախված`կառուցել հայ-ռուսական հարաբերությունները: Եվ նման հասկացությունների վերաբերյալ ռացիոնալ դատել և եզրակացության հանգել կարելի է միայն այդ ճանապարհով, ինչը Հայաստանում ոչ ոք չի անում:
Ինչի՞ վրա է այսօր կառուցվում անվտանգության գոյություն ունեցող համակարգը:
Միանգամայն ակնհայտ է, որ Հայաստանի անվտանգության համակարգը կառուցված է Ռուսաստանի տարածաշրջանային մասշտաբի գործողությունների վրա: Մոսկվան երկար ժամանակ զենք է մատակարարել Ադրբեջանին`միաժամանակ պահպանելով հավասարակշռությունը Հայաստան մատակարարումներով, և առանձնակի խնդիրներ չեն ծագել: Այսօր աշխարհը փոխվել է, Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև խնդիրներ են առաջացել, և Ռուսաստանն անցում է կատարել երաշխավորված համակարգի`ուժերի հավասարակշռության խախտման միջոցով: Ադրբեջանին զենքից կախման մեջ գցելով`Մոսկվան միաժամանակ ուժեղացրել է Հայաստանի վրա ճնշման լծակը, քանի որ Երևանին ռուսական ուղեծրում պահելը հնարավոր է բացառապես Հայաստանի նկատմամբ 100% սպառնալիքի պահպանմամբ: Հաշվի առնելով, որ 102-րդ ռազմակայանը Ռուսաստանի կողմից Ադրբեջանին վաճառված սպառազինությունների նույնիսկ 10-րդ մասին չի տիրապետում`իրականում այդ ռազմակայանը հավասարակշռության պահպանման հարցում որևէ ռազմական նշանակություն չունի, ինչը չես ասի քաղաքական նշանակության մասին: 102-րդ ռազմակայանը Հայաստանին գործողությունների ազատությունից զրկող մեխանիզմ է: Ռազմակայանի առկայությունը խանգարում է Հայաստանին համագործակցություն սկսել ՆԱՏՕ-ի, Իրանի հետ:
Հայաստանի ռուսամետ ուժերը 102-րդ ռազմակայանի առկայությունը պայմանավորում են Թուրքիայից պաշտպանությամբ...
Թուրքիային ընդամենն ասված է, որ Հայաստան մտնել այն չի կարող, կամ կարող է`միայն Ռուսաստանի թույլտվությամբ: Այլ կերպ ասած`ռազմակայանի շնորհիվ այսօր նման լուրջ խնդիրների լուծման իրավունք ունի ոչ թե Հայաստանը, այլ`Ռուսաստանը: Չլինի ռազմակայանը, կառաջանան անվտանգությունը երաշխավորող այլ ոլորտներ, հարաբերություններ: Եվ Թուրքիան 100 անգամ կմտածի, նախքան Հայաստան ներխուժելը: Այդ նոր հարաբերությունների ձևավորմանը խոչընդոտելն է 102-րդ ռազմայանաի հիմնական խնդիրն է:
Այլ հարաբերությունները չեն խանգարել Թուրքիային օկուպացնել հունական Կիպրոսի հյուսիսային մասը…
1974 թ. Հյուսիսային Կիպրոսի շուրջ իրավիճակը խիստ տարբերվում է այսօրվա իրավիճակից: Ղարաբաղյան պատերազմում Ադրբեջանի պարտությունից հետո Հայաստանում լրջորեն քննարկվել է տարածաշրջանում այլ հարաբերությունների համակարգի ստեղծման հնարավորությունը: Սակայն, արդյունքում մենք, այնուամենայնիվ, հրավիրել ենք ռուս զինվորականներին Հայաստան`ընտրելով գոյություն ունեցող համակարգը: Բայց ռուսներին Ղարաբաղ թույլ չտվեցին մտնել, և 20 տարի այնտեղ գործում է անվտանգության միանգամայն այլ համակարգ, որը սթափեցնելով Ալիևին օգոստոսին`հերթական անգամ ապացուցեց իր կայացվածությունը: Հայաստանում ռուսական ռազմակայանի բացակայության պայմաններում մեզ մոտ կկառուցվեր հարաբերությունների միանգամայն այլ, կայուն կամակարգ, քանի որ որոշումներ կկայացվեին Երևանում, այլ ոչ թե Մոսկվայում:
Ինչպիսի՞ն կարող են լինել Մոսկվայի կանխատեսվող քայլերն անվտանգության ոլորտում հարաբերությունները վերանայելու Հայաստանի մտադրության դեպքում:
Հայաստանում ռուսական ռազմակայանի գտնվելու պայմանների վերանայման վերաբերյալ ընդամենը մեկ առաջարկը շատ լուրջ խնդիրներ կստեղծի Ռուսաստանի համար: Հայաստանի համար Ռուսաստանի նշանակության միֆը ՙմենք ձեզ կպաշտպանենք՚ կանխադրույթի վրա է հիմնված: ՙԱյո, մենք ադրբեջանցիներին վաճառել ենք Տ-90 տանկեր և ՄԻԳ-29, բայց դուք մի վախեցեք`մենք ձեզ կպաշտպանենք՚: Եվ եթե Հայաստանը հանկարծ Ռուսաստանին առաջարկի հարաբերությունների սկզբունքորեն այլ, նոր համակարգ կառուցել, որի առաջին կետը 102-րդ ռազմակայանի դուրս բերումը կլինի, թուրքերի հետ խնդիրը կլուծվի Ռուսաստանի հետ համատեղ, բայց արդեն`Հայաստանի կողմից: Խոսքը վերաբերում է հարաբերությունների ավելի նպատակահարմար համակարգի կիրառմանը, այլ ոչ թե Ռուսաստանին թշնամի դարձնելուն: Եվ Ղարաբաղի օրինակը դրա նպատակահարմարության լավագույն հավաստումն է: Չէ որ Ղարաբաղը ոչ մի կերպ չի տեղավորվում ռուսական ՙավանդույթի՚ շրջանակներում, այն վերջինիս համար աննախադեպ է`գործելով որպես արդյունավետ մեխանիզմ:
Այո, բայց նման մեխանիզմը հաստատ չի նպաստի, օրինակ ԵԱՏՄ-ին Հայաստանի անդամակցությանը...
Եվրասիական տնտեսական միությանը Հայաստանի անդամակցության գաղափարն ուղղակի ծիծաղելի է: Դա նույնն է, եթե, օրինակ, ԱՄՆ-ը հանկարծ սկսի ստիպել Իսրայելին մտնել ԵՄ -ն հաստատել է Սարգիս Անանյանին հայրենիք վերադարձնելու վերաբերյալ տեղեկատվությունը կամ ՆԱՏՕ-ի մեջ: Դա Ռուսաստանի վերապրուկային ճամբարային փիլիսոփայության դրսևորում է, մինչդեռ աշխարհը վաղուց զարգանում է միանգամայն այլ սխեմաներով, իսկ իրական դաշնակիցները, որոնց հետ աշխատում ես, կարող են միանգամայն այլ ճամբարներում գտնվել: Բայց Ռուսաստանում առաջվա պես համառորեն պնդում են`ՙկամ մեզ հետ եք, կամ ՆԱՏՕ-ի: Շատ կարևոր էր, որպեսզի Սերժ Սարգսյանը գնար ՆԱՏՕ-ի գագաթնաժողովին, քանի որ նա գնացել է` ելնելով առկա իրավիճակի դասավորվածությունից:
Ահա այս մասին ավելի մանրամասն...
Ռուսաստանին թվում է, թե կարող է Հայաստանի հետ անել այն ամենը, ինչ կամենա, բայց Ռուսաստանը կորցնելու բան ունի: Ճնշելով Հայաստանին`Ռուսաստանը կկորցնի մեխանիզմները, որոնց վրա հիմնված է սեփական անվտանգությունը: Ադրբեջանն այսօր Ռուսաստանի նկատմամբ թշնամաբար տրամադրված և հավակնություններ ունեցող երկիր է: Եվ անվտանգության գոյություն ունեցող համակարգը`Հայաստանի ու Իրանի մասնակցությամբ, զսպում է Ռուսաստանի այդ թշնամուն: Եվ այստեղ չկան մեծ և փոքր պետություններ, բոլորը վերջինիս մասն են կազմում: Եվ հենց Ռուսաստանն ինչ-որ բան այն չանի այդ համակարգում, ստիպված կլինի գործ ունենալ այլ խաղացողների,հետ:
Օրինակ`Իրանի՞ հետ:
Իրանի հետ: Այդ երկիրն այսօր դեռևս չգնահատված գործոն է, որի կայունացնող դերը լրջորեն չի քննարկվում: Մինչդեռ տարածաշրջանում Իրանն ունի կայունացման ավելի մեծ ներուժ, քան ՆԱՏՕ-ն, Ռուսաստանը, քանի որ իրավիճակի ցանկացած հավանական ապակայունացնող երկիր ամենից առաջ հաշվի է առնում Թեհրանին: ՌուսաստանՆ ավազակախմբեր է ստեղծել Ուկրաինայում, որոնց միջոցով խռովում է այնտեղ իրավիճակը, քանի որ ներխուժում երբեք թույլ չեն տա այլ խաղացողները: Այսօր համաշխարհային քաղաքականությունը կառուցվում է շահերի և այդ շահերը պաշտպանող ուժերի հավասարակշռության հիման վրա, քանի որ հենց հավասարակշռությունն է թույլ տալիս, որպեսզի գործընթացներն ընթանան վերահսկելի ու փոխկապակցված:
Այսինքն` Հայաստանում իրավիճակի ըմբռնում, այնուամենայնիվ, կա:
Հարաբերական: Բայց եթե Հայաստանում ճիշտ քաղաքական վերլուծություն կատարվեր, իշխանություններն այսօր ՙհիմարություններով չէին զբաղվի՚`ամեն առիթով կամ առանց դրա Մոսկվա վազելով: Իմանալով սեփական օբյեկտիվ, ոչ ոքից չկախված գինն ու ուժը` դա լիովին հնարավոր է: Ուկրաինայում հազարավոր մարդիկ զոհվեցին, այդ պայմաններում Ղարաբաղում մի քանի օր կրակոցներ հնչեցին, և անմիջապես ուժի տարբեր կենտրոններից դատապարտող հայտարարություններ արվեցին: Թվում էր, թե Ուկրաինայի լույսի ներքո Ղարաբաղը պետք է աննկատ մնար, բայց ուրիշ բան ստացվեց: Սակայն, հաշվի առնելով, որ մենք չունենք այդ ամենի սեփական գնահատականը, մենք հավատում ենք ամեն տեսակ դուգինների: Նույն Ադրբեջանը կարող է երկաթ գնել, որքան ցանկանա, իրավիճակը դա չի փոխի: Ալիևն օգոստոսին ինքնաթիռներ և ուղղաթիռներ բարձրացրեց օդ, սակայն չօգտագործեց իրավիճակն իր օգտին փոխելու այդ միակ շանսը: Եվ դա զինվորների շրջանում զանգվածային կորուստների պայմաններում, երբ ադրբեջանական բանակն սկսեց փախուստի դիմել`իր հետևից տանելով բնակչությանը: Կանգնելով ծանր սպառազինություն կիրառելու անհրաժեշռության փաստի առջև`Ալիևը հասկացել է, որ անվտանգության գոյություն ունեցող համակարգը փոխել չի կարող: Մեր և ադրբեջանական ուժերի իրական ներուժն անհամեմատելի է: Դա ցույց տվեց օգոստոսը, այլ ոչ թե`Ռուսսատանի կողմից պահպանվող ՙհավասարակշռությունը՚:
Armenian general rules out any provocations on Armenian-Turkish border as long as Russian flag hoisted there 
Armenia could hardly join EU of recent years - Boris Navasardyan
Armenian authorities` actions evidence of country`s movement to elimination of statehood - expert 
Tehran: foreign troops` presence in South Caucasus does not contribute to establishment of security, stability
Lavrov: Unilateral concessions by Armenian authorities make Armenia`s borders undefined
Armenia`s premier meets with residents of Berkaber
Rally in name of Armenian statehood starts in Voskepar 
No return to historical Armenia idea! Pashinyan calls on
Stark and unpleasant as it might be to the Washington establishment, that the best guarantors of Armenian security are Russia and Iran - The American Conservative
Armenian authorities` policy could affect country`s regional, international prospects - Russian MP
Armenia needs teams work of all active people - expert
Moscow "testing" its relations with Yerevan
Pashinyan: External forces also provoked main force organizing ethnic cleansing in Karabakh
Our political force will follow path of institutional solutions - ex-mayor of Yerevan 
Large-scale events planned in April - Pashinyan
Armenian people has to choose between war or premier`s resignation
EU increases humanitarian aid to displaced Karabakh Armenians with EUR 5.5 million
