Երեթշաբթի, 9 Դեկտեմբերի 2014

 Եվրասիական տնտեսական միությանը Հայաստանի անդամակցման հակառակորդներն արդեն հասցրել են դրանով հիմնավորել դրամի փոխարժեքի անկման պատճառը: Կիսվեք արժույթի փոխարժեքի տատանումների առնչությամբ Ձեր կարծիքով:

 

Ձեր հարցին հարցով կպատասխանեմ: Իսկ ի՞նչ կլիներ, եթե Հայաստանը չմիանար ԵՏՄ-ին, դրամի փոխարժեքը կլիներ կայուն, և դրա շուրջ որևէ սպեկուլյացիա չէ՞ր լինի: Բնականաբար, ոչ: Ինչ մնում է
փոխարժեքին, ապա դրամի համեմատական անկումը ռուսական տնտեսության վիճակի հետ կապող փորձագետները մասամբ իրավացի են: Հայաստանի տնտեսությունը սերտորեն կապված է Ռուսաստանի տնտեսության հետ: Պետք է հաշվի առնել նաև Ռուսաստանից Հայաստան տրանսֆերտների ծավալների անկումը, որոնք ուղարկում են այնտեղ աշխատող մեր քաղաքացիները: Միանգամայն բնական է, որ ռուբլու արժեզրկումը,  դոլարի նկատամբ վերջինիս փոխարժեքի անկումը հանգեցրել է Ռուսաստանից Հայաստան փոխանցումների ծավալի նվազման: Մեր հաշվարկներով, այսօր այդ նվազումը հասել է 30%-ի, ինչն իսկույն զգացել է Հայաստանի արժութային շուկան: Այսպիսով, հիմնական պատճառներից մեկն այն բանի, ինչ մենք այսօր տեսնում ենք արժութային շուկայում, տրանսֆերտների անկումն է` պայմանավորված ռուբլու փլուզումով: Դրան է ավելանում նաև դոլարի նկատմամբ նախատոնական պահանջարկը ներմուծողների կողմից, ովքեր պատրաստվում են երկիր ներկրել ապրանքների նոր խմբաքանակներ: Գոյություն ունի ստեղծված իրավիճակից դուրս գալու մի քանի տարբերակ:  Առաջինը`կայունացման վարկ խնդրել ռուս գործընկերներից:

 

Ինչպես տեղի ունեցավ կես միլիարդ վարկի հետ 2009 թվականի՞ն:

 

Այո, սակայն Հայաստանի վերջին տարիների «նախաձեռնողական» քաղաքականության հետևանքով, ինչն արտահայտվեց եվրաասոցացման երկակի խաղով, Ռուսաստանի ղեկավարության մոտ անվստահություն է առաջացել Երևանի իշխանությունների նկատմաբ:  

Այդ պատճառով ակնկալել կրկնակի վարկ, որը մեր գործընկերների օգնությամբ կարելի էր ուղղել արժութային շուկայի կարգավորմանը, չենք կարող: Այդպիսի միջոցներ խնդրել  Արևմուտքից`նույնպես անհնար է: Այնտեղ նույնպես Հայաստանի իշխանությունների վերաբերյալ ստեղծվել են Ռուսաստանում ձևավորված կարծիքներին համանման կարծիքներ: Մնում է միակ տարբերակը` արժութային միջամտությունները կազմակերպել սեփական միջոցներով, ինչը, ի դեպ, բազմիցս արվել է 2008-2009 թվականներին, որի արդյունքում 1 դոլարի դիմաց 305 դրամ կայուն փոխարժեք ապահովելու համար պահուստներից ծախսվել է շուրջ 700 մլն դոլար: Այնուամենայնիվ,
դա իշխանություններին չի խանգարել մեկ օրում դրամն արժեզրկել 25%-ով:

Վերջին 15 օրում դրամի փոխարժեքը կայունացնելու համար Կենտրոնական բանկը ևս ծախսել է մի քանի տասնյակ միլիոն դոլար: Սակայն, ըստ երևույթին, այսօր այնտեղ արդեն հասկացել են, որ միջամտությունները շարունակել հնարավոր չէ, քանի որ անհնար է հաշվարկել, թե որքան ժամանակ կտևեն Ռուսաստանի ֆինանսատնտեսական խնդիրները: Դրա համար էլ որոշել են չմիջամտել արժութային շուկայում տիրող իրավիճակին կամ միջամտել սահմանափակ ծավալներով:

Բաց թողնելով դրամը դեպի ազատ նավարկություն` իշխանությունները վախենում են անվերահսկելի գործընթացներից, և որպես հետևանք` կտրուկ գնաճից, ինչը կհանգեցնի ոչ միայն սոցիալ-տնտեսական, այլ նաև քաղաքական հետևանքների:

Արդյունքում այսօր գործնականում շատ դժվար է հաշվարկել իրական փոխարժեքը: Փոխանակման կետերում ցուցանակի վրա դոլարի փոխարժեքը գրված է 442 դրամ/դոլար, բայց վաճառվում է 450 դրամով, բանկերը ֆիզիկական անձանց վաճառում են 1000 դոլարից, իսկ իրավաբանական անձանց` 10 հազար դոլարից ոչ ավելի: Այս ամենը վկայում է այն մասին, որ իշխանություններն առայժմ չեն կարողանում գտնել խնդրի իրական և արդյունավետ լուծումները:

 

Այլ կերպ ասած`առևտրային բանկերն իրենց ապահովագրում են` փորձելով նվազագույնի հասցնել ռիսկե՞րը:

 

Հենց այդպես: Լեգիտիմություն չունեցող և հասարակության աջակցությունը չվայելող իշխանությունները չեն կարող այդ հասարակությանն ասել տնտեսությունում իրական իրադրության մասին ողջ ճշմարտությունը`սահմանափակվելով երկրորդական միջոցներով:

 

Կփորձե՞ք կանխատեսել իրավիճակի հետագա զարգացումը:

 

Դա շատ բարդ է, առնվազն` այսօր: Կարելի է միայն նշել, որ դրամը կշարունակի «թուլանալ»: Չեմ կարծում, որ այսօր որևէ մեկը կփորձի կանխատեսել, թե մինչև ուր ու մինչև երբ դա կշարունակվի:

 

Գնահատեք 2015 թ. պետբյուջեի նախագիծը: Արդյո՞ք այն համապատասխանում է այսօրվա մակրոտնտեսական իրողություններին ու մարտահրավերներին:

 

Բավականին երկար ժամանակ Հայաստանի պետական բյուջեն միջոցից վերածվել է ինքնանպատակի: Այլ խոսքով, հարկաբյուջետային քաղաքականությունն այսօր տնտեսական քաղաքականության վրա ազդեցության լծակ չի հանդիսանում:

Իշխանությունները պարզապես ցանկանում են ինչ-որ գումարներ հավաքել և ինչ-որ ծախսեր կատարել` անցքերը կարկատելու սկզբունքով: Իսկ հարկաբյուջետային որոշակի քաղաքականություն, որն ուղղված լինի Հայաստանում առկա հստակ խնդիրների լուծմանը, չեմ տեսնում: Ես միայն տեսնում եմ ավելի շատ գումարներ հավաքելու և որքան հնարավոր է ավելի շատ փոքր, միջին, իսկ հիմա արդեն մեծ բիզնեսին ճնշելու ձգտում: Հետևաբար, ըստ էության, 2015 թվականի բյուջեն կարելի է գնահատել որպես իրավիճակային

Եթե դրան ավելացնենք նաև Հայաստանում սպասվող քաղաքական գործընթացները` խորհրդարանական կամ նախագահական արտահերթ ընտրությունների տեսքով, ապա պարզ չի, թե վերջին հաշվով ով պետք է պատասխան տա այդ ոչ նպատակային ու անձամբ ինձ համար անհասկանալի պետբյուջեի համար:

 

Կնշե՞ք արտահերթ ընտրությունների անցկացման նախադրյալները:

 

Բավականաչափ ուժեղ չլինելով այս պահին իշխանափոխություն անելու համար, ոչիշխանական ուժերն այնքան թույլ չեն, որպեսզի թույլ տան Սերժ Սարգսյանի կողմից Սահմանադրության փոփոխությունների իրականացումը: Իսկ եթե սահմանադրական
փոփոխությունները չեն լինում, ապա այդ դեպքում իշխանական բուրգի ներսում անխուսափելիորեն վակուում է առաջանում`հաշվի առնելով, որ Սերժ Սարգսյանը քաղաքական ժառանգորդ չունի: Ըստ էության, այն չէր էլ կարող լինել`հաշվի առնելով նրա կառավարման երկու ժամկետների արդյունքները: Հետևաբար`ժառանգորդ նշանակելու խնդիր նա չունի, կա վարարտադրության խնդիր: Խնդիրը բավական դժվարլուծելի է`սահմանադրական փոփոխությունների բացակայության պայմաններում: Ավելին, այդ պայմաններում անխուսափելի է իշխանության էրոզիան: Այդ իսկ պատճառով այսօր ամեն բան կախված է իշխանությունների վրա ոչիշխանական ուժերի և հասարակության ճնշումից: Այդ ճնշման արդյունքը կարող է իշխանության հետ փոխզիջումը դառնալ`արտահերթ խորհրդարանական, և, ինչու ոչ, նախագահական ընտրությունների տեսքով:

 

Ի դեպ, արդյո՞ք Դուք կապ չեք տեսնում Սահմանադրության առաջիկա բարեփոխման և գալիք տարվա պետբյուջեի նախագծում ամրագրված` ուժայինների և պաշտոնյաների աշխատավարձերի բարձրացման նպատակով պատկառելի գումարների միջև:

 

Այդպիսով պատրաստվել հանրաքվեի իշխանություններն, իհարկե, կարող են: Միաժամանակ իշխանությունից դժգոհությունն իշխանության ներսում, խոշոր բիզնեսի, հասարակության ամենատարբեր շերտերի կողմից ոչ ոք չի հերքում:  

 

Այդ դեպքում նշեք ռեսուրսը, որի վրա այսօր հենվում է իշխանությունը:

 

Իներցիան։ Հասարակությունում չեմ տեսնում որևէ շերտ, որը պատրաստ է աջակցել Սերժ Սարգսյանի ռեժիմին: Նույնիսկ պաշտոնյաները, ինչպես մնացած բոլորը, ովքեր զգում են իրենց անպաշտպանվածությունը, ինֆլյացիան և այլն, դժգոհ են նրա քաղաքականությունից: Այդ պատճառով իշխանությունն այսօր  ինչ-որ չափով հենվում է միայն ուժայինների վրա, որոնք դեռևս դիմակայում են առայժմ չհամախմբված հասարակության դժգոհությանը:

 

Ձեր կարծիքով, ի՞նչ կարող է կամ պետք է տեղի ունենա մոտ ապագայում, որպեսզի հասարակությունը համախմբվի:

 

Ոչիշխանական ուժերն արդեն աշխատանք են տանում բնակչության հետ: Համաժողովրդական շարժման ձևավորած շտաբերն աստիճանաբար թափ են առնում: Եվ արդեն մոտ ժամանակներս հասարակության հետ շփման արդյունքում ոչիշխանական ուժերը կկարողանան վերլուծել ստեղծված իրավիճակը և սկսել ավելի ակտիվ ճնշում գործադրել իշխանության վրա:

 

Դեկտեմբերի 23-ին Մոսկվայում քննարկվելու է ԵԱՏՄ-ին Ղրղըզստանի անդամակցման վերաբերյալ պայմանագիրը: Այդպիսով, այդ կազմակերպությանը Բիշքեկի միանալուց հետո Ադրբեջանն այդ կառույցում կստանա Ղազախստանից հետո երկրորդ ձայնը սեփական շահերի լոբբինգի համար: Արդյո՞ք դրանում ռիսկեր չեք տեսնում Հայաստանի համար:

 

Վերջին ժամանակներս չափազանց կարևոր իրադարձություն է տեղի ունեցել, որի մասին, ոչ ոք, չգիտես ինչու, չի ցանկանում խոսել: Հայաստանը հրաժարվել է հավասարակշռված,
կոմպլեմենտար արտաքին քաղաքականությունից: Տեղի է ունեցել շատ լուրջ շրջադարձ դեպի փոքր-ինչ այլ քաղաքականություն, որն իշխանությունն անվանում է նախաձեռնող, և որն անձամբ ես գնահատում եմ որպես իրավիճակային, ու այդ պատճառով`անհեռանկարային:
4 տարի ասոցացման շուրջ բանակցություններ վարել ԵՄ հետ ու հետո մեկ օրում միանգամայն այլ կազմակերպության անդամ դառնալ կարող է միայն քաղաքականապես անմեղսունակ և աշխարհաքաղաքականության, արտաքին քաղաքականության ու թղթախաղի միջև տարբերություն չտեսնող իշխանությունը: Այդ իշխանության ջանքերի շնորհիվ էլ Հայաստանն անդամակցում է ԵԱՏՄ-ին`մոռանալով արժանապատվության, իրավահավասարության և սեփական շահերի մասին: Եվ դրանում մեղավոր չեն Ռուսաստանը կամ Ադրբեջանը: Պատճառները հարկավոր է փնտրել Հայաստանի ներսում, իսկ ավելի ճիշտ`իշխանությունների քաղաքականությունում: Անշուշտ, մենք շատ մեծ խնդիրներ և նույնիսկ չհաշվարկված ռիսկեր ենք տեսնում`կապված Եվրասիական միությանը Հայաստանի անդամակցման հետ: Սերժ Սարգսյանի այդ «նախաձեռնող» քաղաքականության արդյունքը հայ ժողովրդի համար կարող էր Ղարաբաղի, Սյունիքի, ողջ հայկական պետականության կորուստը դառնալ: Վերջիվերջո, Հայաստանի «արևմտամետ» քաղաքականության արդյունքում բարելավվեցին Բաքվի հետ Մոսկվայի հարաբերությունները, քանի որ Հայաստանի նկատմամբ ճնշման այլ լծակ Ռուսաստանը չուներ: Հետևանքներն ակնհայտ են։

 

Կնշեք այլընտրա՞նքը:  

 

Հավասարակշռված արտաքին քաղաքականությունը, որը ենթադրում է խուսափում ցանկացած դաշինքի և ինտեգրացիոն միավորման անդամակցությունից,
լիովին համապատասխանում է Հայաստանի շահերին: Այս առումով Երևանին հարկավոր էր ռազմաստրատեգիական հարաբերություններ զարգացնել Ռուսաստանի հետ և բարեկամական-գործընկերային`Արևմուտքի հետ: Այսինքն`այն, ինչ մենք տեսնում ենք Ադրբեջանի վարած ներկայիս կուրսում: Կոպիտ ասած`Բաքվում, ի տարբերություն Երևանի, ոչ ոքի չեն «գցել»: Արդյունքում, մեզ չվստահող ռուսները կողպել են մեզ մութ սենյակում, իսկ բանալիները գետը նետել, իսկ Արևմուտքում ընդհանրապես չեն ցանկանում որևէ հարաբերություն ունենալ Հայաստանի հետ: Հայաստանի իշխանություններն ակնկալել են, որ հայ ժողովրդի մեջքի հետևում խաղալով Արևմուտքի հետ`կհաջողվի աչք փակել 2012-13 թթ. ընտրությունների կեղծման վրա: Գումարած «ավելի մեծ ինտեգրման» դեպքում Արևմուտքի խոստացած «մեծ գումարները»: Իսկ արևմտյան պաշտոնյաների համար «real politic»-ը Հայաստանի ոչ լեգիտիմ իշխանությունների լեգիտիմացման և նրանց Ռուսաստանի դեմ օգտագործելու մեջ է կայանում: Բնականաբար Մոսկվայում շատ լավ հաշվարկել են իրավիճակը և ճնշում գործադրել Սերժ Սարգսյանի վրա`ընդամենը մեկ օրում բացելով նրա աչքերն անմխիթարական իրողությունների վրա, քանի որ կորցնելով Ղարաբաղը, նա կկորցներ իշխանությունը: Այս առումով, կարծում եմ, Հայաստանում իշխանափոխությունն այսօր դարձել է հրամայական, առանց որի ԼՂՀ և Հայաստանի անվտանգության ապահովումն անհնար է: Դրանից հետո միայն հնարավոր կլինի քննարկել ԵԱՏՄ  ներսում հարաբերությունները, փոխվստահելի հարաբերություններ հաստատել Եվրոպայի, ԱՄՆ և այլ գործընկերների հետ: Առանց դրա Հայաստանը հեռանկարներ չի ունենա ո’չ ԵԱՏՄ-ում, 
ո’չ որևէ այլ ինտեգրացիոն միավորման մեջ: