Երեթշաբթի, 10 Մայիսի 2016 08:51

ՌԳԱ Արևելագիտության ինստիտուտի Կովկասի, Կենտրոնական Ասիայի և Ուրալ-Պովոլժիեի ուսումնասիրման կենտրոնի փորձագետ Անդրեյ Արեշևն ԱրմԻնֆո-ին հարցազրույցում մեկնաբանում է ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման շուրջ վերջին ազդակները, ինչպես նաև կողմերի դիրքորոշումները՝ աշխարհաքաղաքական իրադարձությունների և տարածաշրջանում գերտերությունների շահերի համատեքստում:

 

Ելույթ ունենալով ՀՀԿ խորհրդի նիստում՝ նախագահ Սերժ Սարգսյանը  Ղարաբաղի շուրջ բանակցությունների վերսկսումը պայմանավորեց վստահության մեխանիզմների ներդրմամբ, հասցեական հայտարարուրթյուններով և Արցախի ժողովրդի նկատմամբ նոր ագրեսիայից և ահաբեկչական գործողություններից Ադրբեջանի հրաժարվելու երաշխիքով: Բաքվի դիրքորոշումն անփոփոխ է՝ ամեն ինչ ու հիմա: Ձեր կարծիքով, նման պայմաններում ի՞նչ բանակցությունների մասին այսօր կարելի է խոսել:

 

Դե-ֆակտո վերսկսված ռազմական գործողությունների իրավիճակում հաշտության բանակցությունների հեռանկարն, իրոք, չափազանց անորոշ է թվում: Իսկ Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարի վերջին հայտարարությունը հստակ վկայում է այն մասին, որ հարձակում կարելի է սպաել ամեն պահի: Ստեղծված իրավիճակում անհրաժեշտ են արտակարգ միջոցառումներ, որոնք նպատակաուղղված լինեն հրադադարի ռեժիմի դիտարկմանը` Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության գոտում հրադադարի շուրջ 1994 թվականի  և վստահության միջոցների ամրապնդման շուրջ 1995 թվականի գործող անժամկետ համաձայնագրերին համապատասխան: Նման միջոցառումների անհապաղ անհրաժեշտության մասին բազմիցս նշել են Ռուսաստանի ԱԳՆ-ում: ԱՄՆ Պետդեպարտամենտում նույնպես ելնում են հակամարտությունը քաղաքական ճանապարհով և փոխզիջումների միջոցով լուծելու անհրաժեշտությունից: Մնում է հուսալ, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները լիովին գիտակցում են, թե երկրներից որն է արգելակում բանակցային գործընթացը: Բաքուն իր գործողություններով,  փաստորեն, մերժում է ԵԱՀԿ երեք սկզբունքներից երկուսը, որոնց համաձայն, Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը պետք է կարգավորվի, ներառյալ ուժի կամ ուժի սպառնալիքի չկիրառման հիմնարար սկզբունքը: Բացի այդ, բարդ վիճակում են հայտնվել միջազգային միջնորդները և, առաջին հերթին, Ռուսաստանը, ինչը լրացուցիչ բարդացնում է առանց այդ էլ չափազանց բարդ իրավիճակը:

 

ՀՀ ԱԺ փոխնախագահ Էդուարդ Շարմազանովը հերթական անգամ հաստատել է Երևանի դիրքորոշումը, ըստ որի՝ առանց Ստեփանակերտի դիրքորոշումը հաշվի առնելու, հակամարտության կարգավորումը հնարավոր չէ: Մադրիդյան և կազանյան փաստաթղթերում այդ կարծիքը չի հիշատակվում: Այս առումով կարելի՞ է արդյոք խոսել Բաքվի քառօրյա ագրեսիայից հետո նախկին պայմաններով բանակցություններից Երևանի հրաժարման մասին:

 

Հայկական կողմը երբեք չի հրաժարվել բանակցային գործընթացից` հայտարարելով ճանապարհի իր մասն անցնելու պատրաստակամության մաին: Չկայացած «կազանյան պայմանավրովածություններիե շրջանակներում այսպես կոչված «անվտանգության գոտու՚ տարածքներից զորքերի մասնակի դուրս բերմանը համաձայնությանը, ինչը չափազանց հիվանդագին կընկալվեր հայ հասարակության շրջանում, հատկապես, Լեռնային Ղարաբաղում, միանգամայն որոշակի վկայում է այդ մասին: Սակայն ստեղծված իրավիճակում բանակցությունները նախկին պայմաններով, իհարկե, հազիվ թե հնարավոր են: Ընդհանրապես, դժվար է ինչ-որ բան լրջորեն քննարկել, երբ առաջնագծում մարդիկ են զոհվում, իսկ հակառակ կողմն իր ագրեսիվ ձգտումները չի թաքցնում: Այժմ Լեռնային Ղարաբաղի իշխանությունները, փաստորեն, ԵԱՀԿ Մինկի խմբի շրջանակում վարվող խորհրդատվությունների մասնակից են: Ընդ որում, անշուշտ, այդ իրադրությունը պաշտոնականացնելու ամեն մի փորձ բախվում է և կբախվի պաշտոնական Բաքվի կոշտ դիրքորոշմանը:

 

ՀՀ կառավարությունը մայիսի 5-ի նիստում հավանություն է տվել «Արցախի Հանրապետությունը ճանաչելու մասին՚ օրինագծի վերաբերյալ եզրակացությանը:  Կիսվեք իրավիճակի և, գլխավորը, նման քայլի հնարավոր բացասական և դրական հետևանքների  Ձեր տեսլականով:  

 

Պաշտոնական Երևանի դիրքրոշումն, ընդհանուր առմամբ, մնում է նախկինը, և ԼՂՀ ճանաչման հարցը կարդիականանա միայն Ադրբեջանի կողմից ռամական գործողությունների նոր սրացման դեպքում: Ըստ երևույթին, այդ հարցի վերաբերյալ դրական որոշում կայացնելու պատրաստակամությունն այսօր ավելի ակնհայտ է, քան երբև նախկինում: ԼՂՀ ճանաչման մասին օրինագծին կառավարության եզրակացության համաձայն, այդ օրենքի ընդունումը պայմանավորվում է Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի միջև բանակցությունների արդյունքներով, որոնք պետք է հաշվի առնեն իրավիճակի հետագա զարգացումը, այդ թվում` նաև արտաքին գործոնները: Ընդ որում Երևանը դուրս չի գալիս բանակցային գործընթացից` այդ «պատվավորե իրավունքը տրամադրելով մյուս կողմին: Ինչ վերաբերում է կարճաժամկետ և միջնաժամկետ հեռանկարին, առավել հավանական է թվում Երևանի և Ստեփանակերտի միջև շփումների ամրապնդում` երկկողմ փոխգործակցության արդեն գոյություն ունեցող մեխանիզմների շրջանակում: Ընդ որում, հարկավոր է նկատի ունենալ, որ այսօրվա  դրությամբ ստատուս-քվոյի փոփոխումը կապված է ոչ թե պաշտոնական Երևանի գործողությունների, այլ, նախևառաջ, հակառակ կողմի ռազմական գործողություններ սանձազերծելու որոշման հետ:

Իրավիճակը համեմատաբար խաղաղ հուն վերադարձնելու համար անհրաժեշտ է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների կոնսոլիդացված դիրքորոշում: Այդ առնչությամբ ուշադրությունը կհրավիրեի նախկին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հոդվածում նշված հանգամանքին, որի համաձայն, «աշխարհը` ի դեմս Մինսկի խմբի համանախագների և անձամբ Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի նախագահների, արդեն ճաանաչել է Ղարաբաղի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքը հանրաքվեի ճանապարհով՚:

Միևնույն ժամանակ, Տեր-Պետրոսյանը ճիշտ է նշում, որ «միակողմանի ճանաչումը, եթե այն ապահովագրված չէ ՄԱԿ-ի, ԵԱՀԿ-ի կամ երկու գերտերություններից մեկի աջակցությամբ, հղի է անկանխատեսելի և աղետալի հետևանքներով: Ազգային փոքրամասնությունների անկախություն ստանալու բոլոր հաջողված նախադեպերը` Էրիթրեա, Արևելյան Թիմոր, Կոսովո, Հարավային Սուդան, Ղրիմ, Աբխազիա, Հարավային Օսիա, տեղի են ունցեել բացառապես նման աջակցության առկայության շնորհիվ: Այդ առնչությամբ անհրաժեշտ է Հայաստանի քաղաքական գործիչների և դիվանագետների ավելի ակտիվ աշխատանք: Հուսով եմ՝ այդ ուղղությամբ կլինեն որոշակի քայլեր: Իսկ հակասական հայտարարությունները և փոխբացառող մեկնաբանությունները, որոնք նույնպես երբեմն ստիպված ենք լսել, անշուշտ, կարող են լինել դիվանագիտական գործիքակազմի մի մասը: Սակայն դրանք աշխատում են միայն այն դեպքում, եթե ենթարկվում են իրական նպատակի, այլ ոչ թե շփոթմունքի կամ իրենց մասին հիշեցնելու ոմանց ձգտման հետևանք են:  

 

ՀՀԿ փոխնախագահ Արմեն Աշոտյանը խոստովանեց, որ Հայաստանը որևէ հույս չի կապում ՀԱՊԿ գծով դաշնակիցների հետ: ԵՏՄ անդամներ Ղազախստանի և Բելառուսի ոչ միանշանակ աջակցությունն ալիևյան ռեժիմի ագրեսիվությանն իր հերթին ցույց տվեց ԵՏՄ երկրների և Երևանի միջև փոխհամաձայնության բացակայությունը: Եվ այս ամենը՝ Հայաստանի ռազմավարական դաշնակից Ռուսաստանի պասսիվության և Հայաստանում հակառուսական տրամադրությունների աճի լույսի ներքո: Ելնելով այս ամենից՝ թվում է, թե Ռուսաստանին արդեն պետք չեն հետխորհրդային տարածությունում ինտեգրացիոն նախագծերը: Ունե՞ք արդյոք հակառակ փաստարկներ:

 

ՀԱՊԿ և ԵԱՏՄ շրջանակներում հենց նույն փոխհամաձայնության բացակայությունը վերաբերում է ոչ միայն ղարաբաղյան հարցին: Սիրիայում ռուսական ՌՏՈՒ հակաահաբեկչական գործողության մեկնարկից հետո նույն ՀԱՊԿ համատեղ հայտարարություն չեղավ, քանզի որոշումներն այնտեղ կայացվում են փոխհարաձայնությամբ: Ըստ երևույթին, անդամակցելով ինչ-որ ռազմաքաղաքական դաշինքի, յուրաքանչյուր երկիր ղեկավարվում է, նախևառաջ, պրագմատիկ նկատառումներով և, ի դեպ, Հայաստանը բացառություն չէ: ՀԱՊԿ շրջանակում որոշ մեխանիզմներ թույլ են տալիս ամրապնդել Հայաստանի ռազմական անվտանգությունը, և, հազիվ թե, որևէ մեկը դրանից հրաժարվի, բացառությամբ որոշ դատարկաբանների վայնասունը, ովքեր ոչ մի իրական այլընտրանք չեն առաջարկում: Մայիսի սկզբին

Հայաստանի ՊՆ մամուլի քարտուղար Արծրուն Հովհաննիսյանը հաստատեց վերջերս հատկացված ռուսական վարկով սպառազինությունների և ռազմական տեխնիկայի մատակարարումների սկսումը: Վերջերս հարցազրույցում պաշտպանության առաջին փոխնախարար Դավիթ Տոնոյանը նշեց Երևանի կողմից սպառազինության և ռազմական տեխնիկայի ձեռքբերման հարցում ինչ-որ խոչընդոտների բացակայության մասին: Հուսանք, որ կլինեն նաև տարբեր մակարդակի ռուս-հայկական հարաբերություններում վստահության մթնոլորտի ամրապնդմանն ուղղված այլ քայլեր:Իսկ ինչ վերաբերում է հայ հասարակության շրջանում արհեստականորեն բորբոքվող հակառուսական տրամադրություններին, ապա դրանք բավականին վտանգավոր բյույթ են կրում, նախևառաջ, հենց Հայաստանի համար: Իհարկե, ինչպես ցանկացած այլ երկրում, դրանք ոչ միայն սուբյեկտիվ, այլև օբյեկտիվ բնույթի են, քանզի Խորհրդային Միության փլուզման հետևանքները դեռ մինչև վերջ գիտակցված և իմաստավորված չեն: Ինտեգրացիոն գործընթացները հետխորհրդային տարածքում Ռուսաստանին հարկավոր են իր ազգային-պետական շահերի ապահովման համատեքստում, որոնք լիովին չեն համապատասխանում «արևմտյան գործընկերներիե շահերին: Սեփական հրապուրիչ նախագծի բացակայությունը Մոսկվան երբեմն փորձում է փոխարինել պրագմատիկ լուծումների որոնմամբ: Դա արդյունք է տալիս կարճաժամկետ առումով` հանգեցնելով խնդիրների երկարաժամկետ առումով: Ռուսաստանի գործընկերները, այդ թվում` ԵԱՏՄ գծով, որն ի սկզբանե հանդես եկավ որպես զուտ տնտեսական միավորում, աստիճանաբար ավելի կկողմնորոշվեն դեպի այլ մշակութաքաղաքակրթական ստանդարտներ և արժեքային կողմնորոշիչներ, այդ թվում` էթնիկ: Եվ այստեղ ծագում են բարդ երկընտրանքներ, որոնք այսպես թե այնպես հարկավոր է լուծել: Քանզի, օրինակ, Ղրիմի թաթարների, այսպես կոչված, «մեջլիսիե ղեկավարի հետ Ադրբեջանի նախագահի հանդիպումը Թուրքիայում դժվար է բացատրել ռացիոնալ դրդապատճառներով: Սակայն, եթե ելնենք կողմնորոշիչների «արժեքայինե համակարգից, ապա այդ հանդիպումն ավելի քան օրինաչափ է: Եվ եթե այդ արժեքները, այդ թվում էթնիկ երանգավորում ունեցողները, դրվեն որպես անկյունաքար, ապա ոչ տնտեսական կապ չի օգնի պահպանել ռուս-թուրքական նորմալ հարաբերությունները, ինչպես չօգնեց Ռուսաստանի համար անշահավետ «Աքքույուե նախագիծը: Այսպիսով, Ռուսաստանի կողմից հետխորհրդային տարածքում առաջ մղվող նախագծերին անհրաժեշտ է «երկրորդ շնչառությունե, որը կոչված լինի բացատրելու դրանց գաղափարա-իմաստային արժեքը և գրավչությունը:

 

Ադրբեջանի նախագահը ՙմարտական ծառայությունների համար՚ պաշտոնապես պարգևատրել է ԼՂՀ Պաշտպանության բանակի ժամկետային զինծառայող Քյարամ Սլոյանին գլխատած Ադրբեջանի ԶՈւ զինծառայողին: ՄԱԿ-ի անդամ երկրի կանոնավոր բանակի նման վայրագությունների մասին հակամարտության հայկական կողմից ներկայացված փաստերը միջազգային հանրության լռությանն է արժանացել: Ձեր կարծիքով, ո՞րն է այսօր Իլհամ Ալիևի աշխարհաքաղաքական արժեքը, որին բոլորն այդքան վախենում են նեղացնել:

 

Ադրբեջանի զինված ուժերի կողմից ռազմական հանցագործուիթյունների և ՙԻսլամական պետությանը՚ բնորոշ վայրագությունների փաստերը դեռ բավականաչափ գիտակցված չեն ինչպես եվրոպական, այնպես էլ՝ ռուսական հասարակայնության կողմից: Այս առնչությամբ հատկանշական է հարևան Թուրքիայի օրինակը, որի ղեկավարության խաղերը ծայրահեղական ահաբեկչական կազմակերպությունների ղեկավարության հետ երկար ժամանակ թե՛ Եվրոպայի, թե՛ Ռուսաստանի հասարակական ուշադրությունից դուրս էր մնում: Ադրբեջանի իշխանություններն իրենց երկիրը ներկայացնում են որպես էներգետիկ և հաղորդակցական նախագծերի հուսալի և կանխատեսելի մասնակից, սակայն միջազգային ահաբեկչության ուժերի հետ վտանգավոր խաղերը, հատկապես անբարենպաստ սոցիալ-տնտեսական կոնյունկտուրայի լույսի ներքո, կարող են վատ ծառայություն մատուցել Բաքվի իշխանություններին: Մինչդեռ այդ խաղերը կարող են բացասաբար անդրադառնալ Հյուսիսային Կովկասի և, մասնավորապես, Դաղստանի անվտանգության վրա, ինչը չի կարող չանհանգստացնել Մոսկվային: Այդ պատճառով այս կամ այն քաղաքական գործչի արժեքն առաջին հերթին որոշվում է ոչ թե նրա հայտարարություններով, այլ՝ հստակ գործերով: Ռեջեփ Էրդողանի օրինակը, որին մինչ հիմա այդքան վախենում են նեղացնել Եվրոպայում, բայց հիմա արդեն չեն երկմտում քննադատել Ռուսաստանում, այս առնչությամբ բավական ակներև է:

 

Արդյո՞ք ՙքառօրյա՚ պատերազմի ռազմական և, գլխավորը, քաղաքական արդյունքները թույլ են տալիս վերջինիս հեղինակ Իլհամ Ալիևին շարունակել այդ արկածախնդրությունն առաջիկա օրերին: Ի՞նչ հնարավոր սցենարներով կարող է ուղեկցվել Արցախի ժողովրդի նկատմամբ ադրբեջանական հերթական ագրեսիան:

 

Մարտական գործողությունների վերսկսման փորձերը, ցավոք, բացառված չեն ոչ առաջիկա օրերին, ոչ առաջիկա ամիսներին, սակայն ադրբեջանական կողմին հազիվ թե հաջողվի հանկարծակիության գործոն ապահովել: Բացի այդ, ցանկացած ռազմական արկածախնդրություն անխուսափելիորեն կհանգեցնի զոհերի, ավերածությունների և փախստականների ոչ միայն հակառակորդի մոտ, այլև՝ սեփական տարածքում: Իհարկե, կարելի է շարունակել հանգստացնել հասարակությանը ռեպորտաժներով ՝ՙԹերթերում ամեն ինչ հանգիստ է՚ շարքից, սակայն մարտական գործողությունների հերթական էսկալացիայի դեպքում դրանք կարող են այլևս չհամապատասխանել իրականությանը:

Հայկական կողմի գործողության տրամաբանությունը կկայանա Բաքվին եթե ոչ խաղաղության, ապա գոնե հրադադարի պարտադրման մեջ, առանց որի որևէ բանակցություն հնարվոր չէ: Ցավոք, քաղաքական գործիչների ամբիցիաների և ռազմատենչ ելույթների համար հերթական անգամ ստիպված կլինեն վճարել շարքային զինծառայողները և խաղաղ բնակիչները: