Երեթշաբթի, 10 Փետրվարի 2015 13:15

 Կարելի՞ է արդյոք նշել, որ Ռուսաստանին ԵԽԽՎ-ում ձայնի իրավունքից զրկելու վերաբերյալ բանաձևի առնչությամբ վերջերս տեղի ունեցած քվեարկության արդյունքները վկայում են Հարավային Կովկասում աշխարհաքաղաքական նոր պատկերի մոտալուտ ձևավորման մասին:

 

Քվեարկությունը խիստ ցուցադրական և պարադոքսալ էր, քանի որ Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականությունը պաշտպանող բանաձևին ՙդեմ՚ քվեարկած երկրներից երեքը`Ադրբեջան, Սերբիա և Կիպրոս, տարածքային խնդիրներ ունի: 

 

Եվ այդ ՙդեմ՚ քվերակությունը ցույց տվեց, որ Ուկրաինայի շուրջ իրավիճակում և միջազգային դերակատարների կողմից դրա մեկնաբանման հարցում լիակատար համաձայնություն չկա: Բանն այն է, որ այդ երկրներն իրենց քվեարկությամբ ձգտել են ընդգծել տարածքային ամբողջականության առնչությամբ որոշումների կայացման միջազգային բոլոր սկզբունքների վերաբերյալ իրենց դիրքորոշումը: Այլ կերպ ասած`այդ երկրները ցույց տվեցին, որ համանման գործողություններ են ակնկալում իրենց սեփական խնդիրների առնչությամբ: Եվ քանի որ դա չի դիտվում, իրենք ՙդեմ՚ են քվեարկել`ի նշան բողոքի:

 

Ղարաբաղյան հակամարտությունը նաև շոշափում է ինքնորոշման և տարածքային ամբողջականության սկզբունքները...

 

Կարգավորման համատեքստում, իհարկե, բարձրացվում են այդ հարցերը: Մյուս կողմից`տարածաշրջանային քաղաքականությունում այժմ նոր փոխդասավորություն է ձևավորվում`հաշվի առնելով ուժերի ներկայիս դասավորությունը:

Ռուսաստանը, պաշտոնապես միջնորդի դեր զբաղեցնելով ղարաբաղյան հակամարտությունում, գործընկերային հարաբերություններ է զարգացնում ինչպես Հայաստանի, այնպես էլ Ադրբեջանի հետ: Սակայն, հաշվարկելով այդ գործընկերային հարաբերությունները`մենք էական տարբերություն կտեսնենք Ադրբեջանից և Հայաստանից Ռուսաստանի շահերում: Հայաստանն, ի տարբերություն Ադրբեջանի, ռուսական ռազմական և տնտեսական օգնության ընդունող է, մինչդեռ Բաքուն շահավետ առևտրատնտեսական և, գլխավորը, ռազմատեխնիկական գործընկեր է: Միայն 2014 թվականին Սերգեյ Շոյգուի Բաքու այցի ընթացքում Ադրբեջանի կողմից մինչև $5 մլրդ գումարի ռուսական սպառազինություն գնելու վերաբերյալ պայմանավորվածություն է ձեռք բերվել: Իսկ ՙՌոսօբորոնէքսպորտի՚ ներկայիս խնդիրների պայմաններում նման պատվերի տեղաբաշխումը հաստատ պետք չէ թերագնահատել: Այդ պատճառով ստեղծված պայմաններում հակառուսական բանաձևին Բաքվի ՙկողմ՚ քվեարկել անխուսափելիորեն բացասաբար կանդրադառնար վերոհիշյալ հարաբերությունների վրա: Ադրբեջանը ոչ միայն չէր կարգավորի իր տարածքյաին խնդիրները, այլ նաև Ռուսաստանի հետ ավելորդ առճակատման մեջ կհայտնվեր: Հետևաբար`Ադրբեջանի քվեարկությունը խիստ իրատեսական և արդարացված էր, ինչպես և, իմ կարծիքով, Կիպրոսի և Սերբիայի քվեարկությունը: Իսկ ԵԽԽՎ-ում քվեարկությունից տարածաշրջանային փոխդասավորությունում կտրուկ փոփոխություններ սպասելը վաղաժամ է:

 

Այսօր շատերը գտնում են, որ Ռուսաստանն արդեն պարտություն է կրել Ուկրաինայի շուրջ դիմակայությունում: Համաձա՞յն եք արդյոք այդ տեսակետին: Եթե այո, ապա ի՞նչ փոփոխությունների դա կարող է հանգեցնել Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ հավասարակշռության և ուժերի փոխդասավորության հարցում:

 

Ուկրաինայի շուրջ ճգնաժամում Ռուսաստանի պարտության վերաբերյալ կտրուկ հավաստումներ, իհարկե, կան, բայց մեծամասամբ` իրավիճակն իրենց խմբագրական քաղաքականության համաձայն մեկանաբնող լրատվամիջոցներում: Այդ պատճառով առայժմ պետք չէ հեռահար եզրակացություններ անել դրանից: Ուկրաինայի հետ կապված` ամեն բան այնքան էլ հստակ չէ: Այժմ մենք ականատես ենք լինում միջազգային և տարածաշրջանային հարաբերությունների ցավոտ տրանսֆորմացիայի, ինչն ընթանում է ապակառուցողական տարրերի գերակշռմամբ: Կանխատեսել, թե այդ տրանսֆորմացիան շուտով կհանգեցնի նոր կառուցվածքի առաջացմանը, նույնպես առայժմ չենք կարող: Ապակառուցողական գործընթացները ոչ միայն շարունակվում են, այլ նաև աշխարհաքաղաքական նոր երանգավորումներ են ստանում, ինչը լրացուցիչ բացասականություն և դրամատիզմ է հաղորդում: Դրա հետևանքով տուժում են ոչ միայն Ուկրաինան և Ռուսաստանը, այլ նաև Ռուսաստանի հարևան բոլոր երկրները, մասնավորապես`ԵՏՄ անդամ Ղազախստանը, որը նույնիսկ ընդհանուր սահման չունի Ուկրաինայի հետ:

 

Ինձ առաջին հերթին հետաքրքրում են Հայաստանը և Ադրբեջանը...

 

Հայաստանի վիճակը վատթարանում է այն բանով, որ վերջինիս բոլոր արտաքին սահմանները փաստացի ԵՏՄ սահմաններ են: Թե ինչպես կզարգանա իրական իրավիճակը Հայաստանի դեպքում, չեմ կարող ասել, բայց միայն այն, որ վերջինիս հատուկ կարգավիճակը մեղմացնող համապատասխան հատուկ օրենքները կարող են կիրառվել միայն ԵՏՄ անդամների միջև համաձայնությամբ, արդեն վկայում է Երևանի առաջիկա դժվարությունների մասին: Եվ ուկրաինական ճգնաժամի հետագա ձգձումն առաջին հերթին խիստ բացասաբար կանդրադառնա այնպիսի երկրների վրա, ինչպես`Հայաստանը:

Իրավիճակն այսօր այնքան սրընթաց է զարգանում, որ Ուկրաինայի վերաբերյալ ցանկացած որոշում ազդում է ուկրաինական ճգնաժամի զարգացման վրա: Այդ պատճառով ոչ ոք չի կարող կանխատեսել իրավիճակը: Ինչ վերաբերում է Ադրբեջանին,  ապա Բաքուն իր ընթացիկ ընտրությունը կատարել է հօգուտ Ռուսաստանի, ինչը ցույց տվեց ադրբեջանական պատվիրակության քվերակությունը ԵԽԽՎ-ում:Ըստ որում, Ադրբեջանի ռազմավարական ընտրության հարցը շարունակում է բաց մնալ, քանի որ միջազգային խոշոր խաղացողների ոչ մեկը Բաքվի առջև ՙկամ-կամ՚ երկընտրանք չի դնում: Պատճառն այն է, որ թե’ ԵՄ-ին, թե’ ԱՄՆ-ին, թե’ Ռուսաստանին այսօր գոհացնում է այն, ինչ նրանք ստանում են Ադրբեջանից. Մոսկվային`պաշտպանական պատվերը, Բրյուսելին և Վաշինգտոնին`էներգահոսքերի ընթացիկ վեկտորը:

 

Իսկ այդ փոխդասավորության մեջ ի՞նչ տեղ է զբաղեցնում Լեռնային Ղարաբաղը:

 

Ղարաբաղյան հակամարտության շուրջ իրավիճակի, ինչպես և Ադրբեջանի աշխարհաքաղաքական ընտրության արմատական փոփոխություն մոտ ապագայում սպասել պետք չէ: Հակամարտության հիմնական միջնորդ Ռուսաստանը ստատուս-քվոյի փոփոխմամբ շահագրգռված չէ, քանի որ այդ դեպքում այն կկորցնի հակամարտության նկատմամբ վերահսկողությունը`հատկապես Ուկրաինայի հետ հակամարտության պայմաններում: Այդպիսով, ներկայումս հակամարտության կողմերն իրենք իրենց են թողնված: Եվ Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանին վերջին ազդակները հավաստում են, որ կողմերը ձգտում են առավելագույն օգուտ քաղել ընդհանուր աշխարհաքաղաքական համատեքստից: Ղարաբաղյան հակամարտության հետագա ձգձգումն այն փուլում, որում այժմ գտնվում է, արդեն անթույլատրելի է: Այդ մասին են վկայում հստակ փաստերը. եթե դեռ մի քանի տարի առաջ հրադադարի ռեժիմը տարեկան խախտվում էր 2-3 հազար անգամից ոչ ավել, այսօր այդ խախտումները երկուստեք ավելացել են տասնյակ անգամ, ինչը վկայում է թաքուն պատերազմի մասին:

 

Այսինքն`Դուք դրանում հակամարտության կարգավորման ազդա՞կ եք տեսնում:

 

Իհարկե: Տարածաշրջանում սպառազինությունների մրցավազքի ակտիվացումը, երբ մի փոքր հողակտորի վրա մեծ քանակությամբ զենք է կուտակվում, վաղ թե ուշ դրա կիրառման անհրաժեշտության հարց է բարձրացնում, ինչն այսօր տեսնում ենք: Եվ չնայած խաղաղության բազմաթիվ կոչերին` հակամարտության իրական կառավարում արտաքին դերակատարները չեն իրականացնում: Բնական է, որ Ադրբեջանը գոհ չէ ընթացիկ իրավիճակից ու փորձում է համապատասխան ազդակներ հղել արտաքին աշխարհին: Դրանց էությունն այն է, որ իրավիճակի ձգձգումը չի համապատասխանում տարածաշրջանում ամուր խաղաղության հաստատմանը: Արտաքին խաղացողները և, բնականաբար, Հայաստանը, յուրովի են մեկնաբանում այդ ազդակները, ինչն ադրբեջանական կողմին դրդում է զենքի կիրառման: Այդպիսով, ստիպված ենք փաստել, որ Ղարաբաղի շուրջ բանակցային գործընթացի լճացման պայմաններում կրակոցները քաղաքական երկխոսության միակ միջոցն են:

 

Իսկ ինչպիսի՞ն են, Ձեր կարծիքով, դրա հեռանկարները:

 

Նման երկխոսության հեռանկարները երկուսն են`կամ լոկալ, կարճաժամկետ պատերազմ, կամ հրադադարի ռեժիմի խախտումների ավելի հաճախակիացում: Թաքուն պատերազմն, ամենայն հավանականությամբ, խոշոր մասշտաբներ ձեռք չի բերի. դա խոշոր խաղացողների շահերին չի համապատասխանում: Ռուսաստանը և Արևմուտքի երկրներն ակնհայտորեն լուռ չեն հետևի իրենց ազգային շահերին սպառնալիքների ավելացմանը, օրինակ`նավթային խողովակաշարների պայթյուններին կամ Կասպիայում նոր խնդիրներին:  Այդպիսով, իրենք պետք է վերահսկեն իրավիճակն այնպես, որպեսզի տարածաշրջանում էներգիայի պոռթկումը կառավարելի լինի և մասշտաբային, ավերիչ պատերազմի չհանգեցնի: Դրանով են բացատրվում ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորմանն ուղղված կոչերը, օրինակ`ՙմադրիդյան սկզբունքների՚ տեսքով: Եվ այսօր ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորումն արդեն ոչ թե քաղաքական հռետորաբանութուն է պահանջում, այլ`կարգավորմանն ուղղված իրական քայլերի իրականացում: