Ուրբաթ, 29 Հուլիսի 2016 05:43

Ձեր կարծիքով, արտատարածաշրջանային ի՞նչ գործոններ կարող էին ապրիլյան պատերազմի կատալիզատոր հանդիսանալ:

 

Ապրիլյան պատերազմը հնարավոր է դարձել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի միջնորդների դրսևորած  անպատասխանատվության արդյունքում: 2014 թ. օգոստոսից  սկսած՝ ԵԱՀԿ ՄԽ-ն գործնականում ոչինչ չարեց հակամարտության կողմերի կողմից հրադադարի ռեժիմի բազմաթիվ խախտումները կանխելու համար: Նման խախտումներից խուսափելու ուղղությամբ լուրջ բանավեճեր նույնպես չտարվեցին, ինչը հանգեցրեց ապրիլին  հրադադարի՝ մինչ այժմ աննախադեպ մասշտաբներով խախտման: Կարող եմ նաև ասել, որ ապրիլյան էսկալացիան միջնորդ երկրների կողմից օգտագործվեց՝ հանուն սեփական նպատակների:

Ադրբեջանում ապրիլյան պատերազմից լուրջ փոփոխություններ բանակցային գործընթացում չեն սպասել, ինչպես չեն սպասել մարդկային կորուստների այն մասշտաբները, որոնք կրեցին կողմերը: Չէի ասի, որ այժմ Ադրբեջանում ապրիլյան պատերազմի լուրջ վերլուծություն է անցկացվում: Մինչդեռ նույնիսկ Ադրբեջանի իշխանությունները հասարակությունից չէին սպասում այն էյֆորիան, որը դիտվեց ապրիլի առաջին օրերին: Կարծում եմ՝ հենց դա պատճառ հանդիսացավ, որ ամեն բան ավարտվեց նույնքան արագ, որքան սկսվել էր:

 

Ձեր կարծիքով, ի՞նչ շահ էին հետապնդում Հայաստանը, Ադրբեջանը և Ռուսաստանն ապրիլի 5-ին Մոսկվայում 1994 թ. զինադադարի ռեժիմի վերականգման շուրջ պայմանավորվածություն ձեռքբերելիս:

 

Բնական է, որ Հայաստանի համար շփման գծում ցանկացած փոփոխություն ձեռնտու չէ: Ինչպես շփման գծում, այնպես էլ բանակցային գործընթացում փոփոխությունները, իհարկե, ձեռնտու են Ադրբեջանին: Եվ ապրիլին Ադրբեջանը հերթական անգամ հայտարարեց իր համար Ղարաբաղի շուրջ ստատուս-քվոյի անընդունելիության մասին: Ադրբեջանի և Հայաստանի վրա հզոր ազդեցություն ունեցող Ռուսաստանն իր հերթին հստակ ցույց տվեց, որ առանց իր առանձնահատուկ կարծիքը հաշվի առնելու ինքնուրույն քայլերն անթույլատրելի են: Ըստ որում, ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման հարցում Ռուսաստանի միջնորդական և քաղաքական դերը, իրոք, շատ մեծ է, ինչը, ըստ էության, ընդունում են նաև մյուս համանախագահող երկրները:  Այս առումով Մոսկվան շահագրգռված էր Հայաստանի հստակ արտահայտված կախվածության, Ադրբեջանի արտաքին քաղաքական վեկտորի փոփոխության, ԵՏՄ հետ վերջինիս ավելի սերտ հարաբերությունների ցուցադրմամբ: Եվ հենց ապրիլին Մոսկվան գերազանց հնարավորություն ստացավ՝ թույլ տալ կողմերին մտածել դրա շուրջ:

 

Իսկ արդյո՞ք այսօր Ադրբեջանը պատրաստ է ընթանալ ԵՏՄ-ին ինտեգրման ուղղությամբ:

 

Վստահ չեմ, որ Ադրբեջանը երբևէ ԵՏՄ անդամ կդառնա: Սակայն համագործակցությունը Մաքսային միության և նույնիսկ Եվրասիական միության հետ՝ Եվրամիության հետ համագործակցության օրինակով, անխուսափելի է: Կարծում եմ, որ Ադրբեջանում այսօր սկսել են լրջորեն մտածել ԵՏՄ հետ տնտեսական կապեր հաստատելու անհրաժեշտության շուրջ: Համենայն դեպս, Բաքվում ակնհայտորեն գտնում են, որ ԵՏՄ-ին արդեն չարժե անտեսել:

 

Մենք կարող ենք փաստել հետապրիլյան շրջանում բանակցային գործընթացի ակտիվացում և Ղարաբաղի շուրջ ստատուս-քվոյի բեկում, ինչին, ըստ էության, վաղուց ձգտում է Բաքուն: Միաժամանակ այսօր թե Հայաստանում, թե Ղարաբաղում մենք տեսնում ենք փոխզիջումների հիման վրա  հակամարտության կարգավորման հեռանկարների առնչությամբ հասարակությունների արմատականացում: Արդյունքում ունենք տարօրինակ իրավիճակ, երբ միջնորդների և Մոսկվայի լավատեսությունը բախվում է հայ հասարակության անզիջում հոռետեսությանը: Եվ դա հենց ապրիլի հետևանքն է՝ երկուստեք հարյուրավոր զոհերով: Այլ կերպ ասած՝ մեծ հաշվով ապրիլը ոչ միայն բանակցությունների կատալիզատոր չհանդիսացավ, այլ նաև հակառակ արդյունքի հանգեցրեց: Ադրբեջանում դա չէին հաշվարկել, թե՞ դա մտածված քաղաքականության արդյունք էր:

 

Եթե մինչև ապրիլ Ադրբեջանը, իրոք, հայ հասարակության վրա ազդելու շանս ուներ՝ փոխադարձ զիջումների վերջինիս համաձայնությունը ստանալու նպատակով, ապրիլյան պատերազմից հետո այդ հնարավորություններն արդեն չկան և չեն սպասվում: Այս առումով խոսել ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման հասնելու նպատակով ինչ-որ զիջումների գնալու հայերի պատրաստակամության մասին, պարզապես անլուրջ է: Ըստ որում, բանակցային գործընթացում, իրոք, որոշակի տեղաշարժեր կան, քանի որ դրանում շահագրգռված է Ռուսաստանը, որը ձգտում է երկու կողմերին ապացուցել իր անփոխարինելիությունը և ազդեցությունը:

 

Կարծում եք, որ միայն երկուսի՞ն:

 

Իրականում Մոսկվայի մեսիջն ուղղված էր նաև եվրոպական ինստիտուտներին և ընդհանուր առմամբ Արևմուտքին, քանի որ Ռուսաստանի համար շատ կարևոր է ցույց տալ աշխարհին ղարաբաղյան հակամարտության կողմերի վրա ազդելու միջոցով ամեն պահի տարածաշրջանում խաղաղությունը և պատերազմը տնօրինելու իր կարողությունը:  Մասնավորապես, Մոսկվայի համար շատ կարևոր է  ցույց տալ աշխարհին հակամարտության կարգավորման հարցում միջնորդության իր կարողությունը՝ ոչ միայն կողմերին զենքի վաճառքով, այլ նաև շնորհիվ իր խաղաղարար ներուժի: Այդ պատճառով այսօր Ադրբեջանում, ինչպես նաև Հայաստանում լրջորեն քննարկվում է հարցը, թե արդյոք Ռուսաստանն ընդհանրապես ցանկանում է լուծել այդ հակամարտությունը: Ռուսաստանն այսօր միջնորդ է՝ իր հստակ արտահայտված շահերով: Ի տարբերություն ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի, Կովկասը Մոսկվայի համար կենսական կարևոր տարածաշրջան է, որից հրաժարվել հաստատ չի պատրաստվում: Ըստ որում, Ռուսաստանը տարածաշրջանի մաս հանդիսացող երկիր է: Այդ պատճառով Մոսկվայի միջնորդությամբ հակամարտության կողմերը միմյանց ավելի լավ են հասկանում, քան ԵԱՀԿ միջնորդությամբ: Այս առումով ինչպիսի կասկածելի դեր էլ որ խաղա Ռուսաստանը ղարաբաղյան հակամարտությունում, այն դեռ շատ երկար ներկա կլինի դրանում:

 

Արդյո՞ք կարծում եք, որ Ռուսաստանի գլխավոր նպատակը Ղարաբաղում սեփական խաղաղապահների տեղակայումն է՝ հակամարտության նկատմամբ անսահմանափակ վերահսկողություն ձեռքբերելու նպատակով: Եվ ինչպե՞ս են նման հեռանկարին վերաբերում Ադրբեջանում:

 

Չնայած իր ողջ ազդեցությանը՝ Ռուսաստանի հնարավորություններն ամենևին անսահման չեն՝ հաշվի առնելով, որ Ռուսաստանը միակ միջնորդը չէ ղարաբաղյան հակամարտությունում: Ըստ որում, Մոսկվան շահագրգռված չէ դրա արագ հանգուցալուծմամբ՝ նույնիսկ վերջինիս շահերը պահպանելու դեպքում: Եթե Կրեմլը կարողանար ղարաբաղյան հակամարտության կողմերի փոխզիջումներից ստանալ այն, ինչ իրեն պետք է, արդեն այսօր բանակցությունների սեղանի շուրջ կնստացներ վերջիններիս և խաղաղարար գործընթաց կսկսեր: Բայց Ռուսաստանը և անձամբ Պուտինն առայժմ նման ծրագրեր չունի. կա կողմերից խաղաղապահների տեղակայման համաձայնություն ստանալու նպատակ, ըստ որում՝ նույնիսկ ոչ միայմ ռուսաստանցի: Մոսկվային ձեռնտու են ցանկացած խաղաղապահներ, քանի որ դրանց տեղակայումը կնշանակի երկար տարիներ ստատուս-քվոյի պահպանում:

 

Դա գլխավոր նպատա՞կն է:

 

Հենց դա է գլխավոր նպատակը, քանի որ Ղարաբաղի առնչությամբ հստակ ծրագիր Ռուսաստանը չունի: Միակ նպատակը, և, համապատասխանաբար, բոլոր ծրագրերն ուղղված են ստատուս-քվոյի պահպանմանը, ինչին հակառակվում են մնացած միջնորդները: ԱՄՆ-ը և Ֆրանսիան ձգտում են հակամարտության՝ ինչպես հայերի, այնպես էլ ադրբեջանցիների համար ընդունելի կարգավորման: Իսկ դրա ընդհանուր համաձայնությամբ լուծումը հնարավոր է մեկ եղանակով՝ բացառելով դրանից Ռուսաստանին: Այդ պատճառով Մոսկվան շարունակում է արհեստականորեն ձգձգել ստատուս-քվոն: Հիմնվելով Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի տխուր փորձի վրա՝ Ադրբեջանում հասկանում են, որ Ղարաբաղում խաղաղապահների տեղակայումը ժամանակի ընթացքում կարող է հանգեցնել նրանց՝ խաղաղապահներից օկուպանտների վերափոխման: Այդ պատճառով այդ գաղափարին Ադրբեջանում խիստ բացասաբար են վերաբերում: Ցանկացած նորմալ երկիրը պետք է վստահի բացառապես սեփական բանակին: Այդ պատճառով, կարծում եմ, ներկայիս բանակցային ձևաչափում Ղարաբաղում խաղաղապահների տեղակայումն անհնար է: ԵԱՀԿ-ն այն կառույցը չէ, որը կարող է անել դա: Իհարկե, եթե Եվրամիությունը լրջորեն սկսի մտածել հակամարտությամբ, խառը զորակազմի ձևավորումը հետագայում հնարավոր կդառնա: Սակայն, հիմա դա հնարավոր չէ:

 

Գնահատեք Թուրքիայի ազդեցությունն Ադրբեջանի վրա: Եվ Թուրքիայի ներքաղաքական վերջին իրադարձություններ ինչպե՞ս կարող են անդրադառնալ Ադրբեջանի վրա:

 

Թուրքական հզոր ազդեցությունն Ադրբեջանի վրա մեծ պատրանք է: Իլհամ Ալիևը հավատարիմ է Թուրքիայի նկատմամբ միակ հնարավոր արտաքին քաղաքական ուղեգծին, որն, իրոք, Ադրբեջանի ուժեղ գործընկերն է արտաքին քաղաքականությունում: Սակայն, դա ամենևին չի նշանակում, որ մեր երկրների միջև հարաբերությունները նույնքան գերազանց են, որքան թվում են: Կարող եմ միայն ասել, որ Հայաստանի և Թուրքիայի միջև նույն ցյուրիխյան արձանագրությունները քննարկելիս Անկարայի վրա ազդել է հենց Բաքուն:

 

Պոչը շարժում է շա՞նը:  

 

Կարծում եմ, որ դա, իրոք, այդպես է: Բաքուն թուրքական քաղաքականության վրա ավելի շատ է ազդում, քան Անկարան՝ ադրբեջանական քաղաքականության վրա: Ըստ որում, անվիճելի է, որ Թուրքիայի համար Ադրբեջանը բավական ձեռնտու առևտրատնտեսական գործընկեր է: Թուրքիան, անշուշտ, Ադրբեջանին չի դիտարկում որպես իր գլոբալ քաղաքականության աջակից՝ ոչ մի կերպ հաշվի չառնելով վերջինիս շահերը: Այդ պատճառով կարող եմ ասել, որ վերջին իրադարձությունները, Թուրքիայում ներքաղաքական լարվածությունն Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների վրա չեն ազդի: Մեր հարաբերություններն ուղղակի կախված չեն առաջնորդներից, ադրբեջանցի և թուրք քաղաքական գործիչներն իրենց գործողությունները կարող են համաձայնեցնել բացարձակապես ցանկացած ձևաչափով: