Գալիպոլիի և Հայոց ցեղասպանության շուրջ քաղաքական ժեստիկուլյացիան վկայում է աշխարհին ընտրության առջև դնելու Թուրքիայի ձգտման մասին`հայերի ողբերգությունը, թե՞ թուրքերի հաղթանակը: Ձեր կարծիքով, ինչպիսի՞ն կարող են լինել Անկարայի նման քաղաքականության հեռանկարները:
Սկսենք այն բանից, որ Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի շրջանակներում միջոցառումները ոչ մի կերպ աշխարհին ընտրության առջև դնելու նպատակ չեն հետապնդում: Թուրքիան ի պատասխան արշավ է ծավալել, որպեսզի ստվեր նետի երիտթուրքերի իրականացրած հանցագործությունների տարելիցի վրա, թույլ չտա հիշեցնել այդ ողբերգության մասին: Անկարան այդ գործում բավականին կեղտոտ մեթոդների է դիմում: Նման մեթոդներից մեկը Գալիպոլիի ճակատամարտի տոնակատարությունը մարտի 18-ից ապրիլի 24-ը տեղափոխելն է: Դա արվել է, որպեսզի աշխարհի առաջատար պետությունների ղեկավարները կանգնեն բարոյական ընտրության առջև`Թուրքիայի տոնակատարությունները, թե՞ ցեղասպանության հիշատակի միջոցառումները Հայաստանում: Պետությունների մեծ մասի կողմից դա որպես թուրքական խորամանկ հնարք է ընկալվել:Հայոց ցեղասպանությունը չճանաչելը, այլ պետությունների կողմից դրա ճանաչմանը խոչընդոտներ ստեղծելը Թուրքիայի գործն է: Բայց այլ երկրների Հայաստան կամ Թուրքիա մեկնելու ընտրության առջև կանգնեցնելը վկայում է իր խնդիրներն ուրիշի ուսերին բարդելու Անկարայի փորձերի մասին, ինչը ոչ ոքի դուր չի գալիս: Կարծում եմ, որ պետությունների ղակավարների կողմից համապատասխան դիրքորոշում կհայտնվի ապրիլի 24-ի մոտենալուն պես, և հուսով եմ, որ նրանք տեղի չեն տա Անկարայի խորամանկ հնարքներին:
Ինչպե՞ս կբնորոշեք Անկարայի գործողությունները Հայոց ցեղասպանության փաստի ժխտման քաղաքականության ակտիվացման ուղղությամբ:
Թուրքական քաղաքականության հայկական ուղղությամբ զբաղվող անձանց գործողություններում շփոթվածություն է նկատվում: Պատճառը`Հայոց ցեղասպանության ժխտման քաղաքականության ուղղությամբ վերջին գործողությունների չմտածվածությունն է,
Դա թե’ ՙգալիպոլյան՚ նախաձեռնությունն է, թե`ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի գլխավոր քարտուղար Իրինա Բոկովայի մասնակցությամբ թուրք դեսպանների հունվարյան հանդիպումը, խորհրդարանական, մշակութային դիվանագիտությունն օգտագործելու փորձերը: Այդ`հաճախ փոխբացառող գործողությունները ձեռնարկվում են բոլոր ճակատներով, ինչում էլ դրսևորվում է այդ շփոթվածությունը: Կարծում եմ, որ Անկարայում այժմ վախենում են այդ ողջ քաղաքականության հետևանքներից, չեն կարողանում հաշվարկել, թե ինչ շրջադարձ այն կարող է ունենալ իրենց համար: Վախենում են մեծ կորուստներից:
Ի՞նչ կորուստներից:
Թուրքերն զգուշանում են մեծ կորուստներից, քանի որ վախենում են երկրի դերից, որը ոչ միայն չի ճանաչում Հայոց ցեղասպանությունը, այլ նաև հանդես է գալիս արդի աշխարհընկալման շրջանակներից դուրս գտնվող պետության դերում, ինչն սպառնում է մնացած աշխարհից մեկուսացմամբ:
Այո, բայց Թուրքիայի զսպման Արևմուտքի քաղաքականությունն առանց այդ էլ որոշ իմաստով մեկուսացնում է այդ երկրին:
Թուրքիային զսպելու Արևմուտքի քաղաքականությունն առանց այդ էլ որոշ իմաստով մեկուսացնում է այդ երկրին և, գլխավորը, զսպում վերջինիս հավակնությունները, ինչն առաջին հերթին դրսևորվում է նրա նկատմամբ Արևմուտքի անվստահությամբ:
Այնուամենայնիվ, Թուրքիան շարունակում է մեծ կախվածություն զգալ առաջին հերթին ԱՄՆ-ից: Որպես ՆԱՏՕ-ի անդամ`այն ԱՄՆ-ից սպառազինություններ է ստանում: Եվ կարելի է ասել, որ Թուրքայի անհաջողություններն արաբական ուղղությամբ էլ ավելի են մեծացնում այդ կախվածությունը: Իսկ շրջադարձ դեպի Արևելք Թուրքիայի համար, առանց Եգիպտոսի հետ նորմալ հարաբերությունների, որոնք այժմ չկան, անհնար է:
Ի՞նչն է այսօր օբյեկտիվորեն խանգարում Թուրքիային գնալ Գերմանիայի ճանապարհով և ազատվել երիտթուրքերի գործած Ցեղասպանության հետևանքներից:
Հարցը շատ բարդ է: Գոյություն ունի մի քանի պատճառ, որոնք Թուրքիայիn խանգարում են ընթանալ Գերմանիայի ուղիով և ձերբազատվել երիտթուրքերի իրագործած ցեղասպանության հետևանքներից: Դրանցից առաջինն այն է, որ պատմական առումով Թուրքական Հանրապետության հիմնադիրներն անմիջականորեն մեղսակից են Հայոց ցեղասպանությանը` բացառությամբ Աթաթյուրքի: Երկրորդ. Ցեղասպանության շրջանում տեղի է ունեցել հայ ժողովրդի կողոպուտ, և կողոպտված միջոցները դրվել են Թուրքիայի խոշոր կարողությունների հիմքում: Երրորդ. Ցեղասպանության հիմնական նպատակը եղել է հայ ժողովրդի բնաջնջումն իր պատմական հայրենիքում` Արևմտյան Հայաստանում, որով թուրքերը փորձել են «լուծելե Հայկական հարցը: Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը ոչ միայն կհանգեցնի այդ հանցագործության համար Թուրքիայի պատասխանատվության, այլև ներկայիս Արևելյան Անատոլիայի ճանաչման` որպես բուն Արևմտյան Հայաստան;
Չորրորդ պատճառը Թուրքիայի կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հետևանքներն են: Այսպես, թուրքերը զգուշանում են ոչ միայն ՙՀայկական հարցի՚ վերածնունդից, այլև ավելի զգալի հետևանքներից` այդ ոճրագործության դիմաց փոխհատուցման հայության պահանջներից: Հինգերորդ պատճառը վերաբերում է բարոյական ոլորտին:
Վերջին 25 տարվա ընթացքում Թուրքերի հետ հանդիպումներից անձնական տպավորությունների հիման վրա ես հանգել եմ եզրակացության, որ նրանք Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցն ընկալում են ազգային-բարոյական հարթությունում: Նրանք կարծում են, թե, ճանաչելով Ցեղասպանությունը, ներկայիս իշխանությունները թուրք ժողովրդին կդնեն հավերժ ցեղասպանություն գործած ժողովուրդ կոչվելու անհրաժեշտության առջև: Ուստի Թուրքիայի ղեկավարության առնվազն ներկայիս սերունդը հնարավորինը կանի այդ խարանից խուսափելու համար:
Անկախ քաղաքական բաղադրիչից`արդյո՞ք այսօր Թուրքիայի հետ հարաբերությունների վերականգնման անհրաժեշտություն եք տեսնում:
Անկախ քաղաքական բաղադրիչից` այսօր առկա է Հայաստանի և Թուրքիայի միջև հարաբերությունների վերականգնման օբյեկտիվ անհրաժեշտություն: Բնականոն միջպետական հարաբերությունները, իմ կարծիքով, խոչընդոտ չեն Հայաստանի և Թուրքիայի միջև առկա խնդիրները լուծելու ճանապարհին` ներառյալ Ցեղասպանության ճանաչման խնդիրը: Սակայն այդ հարաբերությունները ոչ մի դեպքում չպետք է զարգանան ի վնաս Թուրքիայի նկատմամբ մեր օրինական և արդարացի պահանջներին:
Հայոց ցեղասպանության համաշխարհային ճանաչման հասնելու հարցում հայ ժողովրդի միասնական կամքն արտահայտող Համահայկական հռչակագիրը և Հայաստանի խորհրդարանից ցյուրիխյան արձանագրությունների հետկանչը համընկել են ժամանակային առումով: Քաղաքական ի՞նչ նպատակ են հետապնդել այդ երկու քայլերը:
Համահայկական հռչակագիրն աննախադեպ երևույթ է մեր իրականությունում, քանի որ առաջին անգամ հաջողվել է փոխհամաձայնության հանգել ամբողջ աշխարհի հայության շրջանում: Մեզ հարկավոր է, կանգ չառնելով դրանում, համատեղ հանդես գալ բոլոր նման խոշոր նախաձեռնություններում: Հայության փոխհամաձայնությունը մեր ապագա ձեռքբերումների գլխավոր երաշխիքն է: Եվ Համահայկական հռչակագիրը նման ձեռնարկի հաջողակության ակնհայտ օրինակ է: Մեռած արձանագրությունները չէին կարող դեր խաղալ քաղաքականությունում: Եվ նշելով Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցը`հայությունն ուղղակի չէր կարող նման փաստաթուղթ ունենալ Հայաստանի
խորհրդարանում: Նման դիրքորոշման հարցում մեծ նշանակություն ունի այն, որ Թուրքիան
ինքն է տորպեդահարել Հայաստանի հետ հաշտեցման գործընթացը:
Կարծում եմ`կհամաձայնեք, որ Հայոց ցեղասպանության ճանաչման խնդիրը հաստատ
առաջին տեղը չի զբաղեցնում թուրքական արտաքին քաղաքականությունում: Ի՞նչ հիմնական
մարտահրավերներ և խնդիրներ են այսօր ծառացած Թուրքիայի առջև:
Արտաքին, մասնավորապես`տարածաշրջանային քաղաքականությունում Թուրքիայի առջև
բավականին լուրջ խնդիրներ են ծառացած, որոնք բխում են արտաքին քաղաքականությունում
Էրդողանի`Թուրքիայի իրական կշռին ու հնարավորություններին չհամապատասխանող
հավակնոտ նպատակներից: ՙԱրդարության և զարգացման կուսակցության`Թուրքիայի իրական
հնարավորություններից բարձր ցատկելու ձգտումը բազմաթիվ խնդիրներ է հարուցում,
առաջին հերթին`երկրի տարածաշրջանային քաղաքականությունում: Սիրիայի հետ խնդիրներից
բացի, դա Եգիպտոսի հետ հարաբերությունների վատթարացումն է մինչև աննախադեպ ցածր
մակարդակը, Իսրայելի հետ հարաբերությունների վատացումը, Իրանի հետ վատ
հարաբերությունները:
Ինքնուրույն արտաքին քաղաքականություն վարելու Էրդողանի այդ փորձերը հարուցում
են Թուրքիայի արևմտյան գործընկերների ակնհայտ դժգոհությունը: Մնալով ՆԱՏՕ-ի անդամ
և ֆորմալ առումով դեռ ձգտելով դեպի ԵՄ`Անկարան ոչ միայն չի համաձայնեցնում մի շարք
գործողություններ արևմտյան գործընկերների հետ, այլ նաև գործում է հակառակ
վերջիններիս շահերի: Պետք չէ թերագնահատել նաև իր հավակնոտ նպատակներին հասնելու
համար Մերձավոր Արևելքում գործող մահմեդական ծայրահեղական կազմակերպությունների
վրա հենվելու Թուրքիայի ձգտումը:
ՙԻսլամական պետության՚...
Այդ թվում: Այդ կազմակերպությունը որոշ չափով թուրքական քաղաքակնության ծնունդ
է: Մինչ այժմ ԻԼԻՊ զինված ջոկատների հրամանատարները բուժօգնություն են ստանում
Թուրքիայի տարածքում գտնվող զինվորական հոսպիտալներում: ՙԻսլամական պետության՚
կողմից նավթի ապօրինի վաճառքի ողջ ծավալն անցնում է թուրքական տարածքով: Մինչև
վերջերս գրոհայինները նույն թուրքական տարածքով հսկայական քանակով զենք են ստացել:
Նույնիսկ այսօր նման փաստեր կան: ԱՄՆ ղեկավարությամբ պետությունների հակաիլիպյան
կոալիցիային միանալուց Թուրքիայի հրաժարվելն ԻԼԻՊ-ի հետ հարաբերութունները
փչացնելու վերջինիս ցանկության բացակայության ապացույց է: Այս ամենը բխում է
Թուրքիայի ձգտումից`ազատվել Ասադի ռեժիմից, հասնել Սիրիայի`որպես տարածաշրջանի
աշխարհաքաղաքական միավոր, գոյության դադարմանը: Միասնական, ուժեղ Սիրիան կանգնած է
տարածաշրջանային առաջատար դառնալ ձգտող Թուրքիայի ճանապարհին: Դրանով էր
պայմանավորված Անկարայի ակտիվ միջամտությունը ներսիրական գործերին, սիրական
ընդդիմությանը, արմատական ահաբեկչական կազմակերպություններին աջակցությունը:
Հայաստանի ԱԳՆ ղեկավարի Իսրայել այցը, կարծես, աննկատ անցավ: Ձեր կարծիքով,
որո՞նք էին դրա պատճառները:
Հստակ տեղեկատվություն չունեմ, սակայն կարող եմ ասել, որ 3 տարի առաջ մեր
ինստիտուտում էր գտնվում Իսրայելի ԱԳՆ բարձրաստիճան աշխատակից, տարածաշրջանային
խնդիրների մասնագետ դոկտոր Քոհենը: Նա Իսրայելի առաջին պաշտոնական ներկայացուցիչն
էր, ով հայտարարեց Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելու իր երկրի պատրաստակամության
մասին`չնայած երկրում այդ ճանաչման հակառակորդների առկայությանը: Խնդիրն այն է, որ
Իսրայելի քաղաքական վերնախավն իրականում Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցի
առնչությամբ միասնական մոտեցում չի մշակել:
Իսրայելցի գործընկերների հետ շփման հիման վրա կարող եմ ասել, որ այդ
հարցում միասնական կարծիք չկա նույնիսկ Իսրայելի ԱԳՆ տարբեր վարչությունների
մակարդակով:
Այսինքն`ամեն բան հանգում է քաղաքական հաշվարկներին, և Իսրայելի կողմից
օգտագործվում իր հակաթուրքական քաղաքականությունում`որպես պատասխան Անկարայի
հակաիսրայելական քաղաքականությանը: Մենք վաղուց վարժվել ենք այլ երկրների արտաքին
քաղաքականությունում մեր ողբերգության օգտագործմանը: Կարծում եմ`ժամանակն է
խոսելու նաև մեր շահերի մասին: Այդ պատճառով Էդվարդ Նալբանդյանի այցը, նրա
հանդիպումն Իսրայելի նախագահի հետ, հարկավոր է դիտարկել հենց այդ տեսանկյունից:
Այսինքն` Իսրայելում լայն դաշտ կա ՀՀ ԱԳՆ աշխատանքի համար...
Անշուշտ: Ըստ որում, ոչ միայն մեր կողմից: Կարծում եմ`Հայաստանի հետ
համագործակցության շահագրգռվածություն նկատվում է նաև Իսրայելի կողմից`հաշվի
առնելով վերջինիս քաղաքականությունը Հարավային Կովկասում, նույնիսկ չնայած
Ադրբեջանի հետ այդ երկրի հարաբերություններին:
Հայ գեներալը բացառել է հայ-թուրքական սահմանին որևէ սադրանք, քանի դեռ այնտեղ ծածանվում է Ռուսաստանի դրոշը
"Խաղաղության խաչմերուկն" իրականությունից կտրված նախագիծ է
ԵՄԱ ղեկավար. Եթե ԵՄ-ը մնա այն միավորումը, որպիսին հանդես է եկել վերջին տարիներին, ապա Հայաստանի անդամակցությունն այդ կառույցին, գործնականում, անհնար է
Քաղաքագետ. Հայաստանի իշխանությունների բոլոր գործողությունները խոսում են այն մասին, որ երկիրը ընթանում է իր պետականության լուծարման ճանապարհով
"Խաղաղության խաչմերուկը" Անկարայի և Բաքվի կողմից Երևանին պարտադրված պանթյուրքական նախագիծ է. Արթուր Խաչատրյան
Լավրով․Հայաստանի իշխանությունների միակողմանի զիջումները Հայաստանի սահմանները դարձնում են շարժական
"Ինչ լավ է, որ 50 մետր հեռավորության վրա Ադրբեջանն է". Փաշինյանը տավուշցիներին նշել է ադրբեջանցիների հետ առևտրի հեռանկարները
Ոսկեպարում սկսվել է հանրահավաք հանուն հայոց պետականության
Չկա վերադարձ պատմական Հայաստանի գաղափարին. կոչ է անում Փաշինյանը
Պետդեպարտամենտի նախկին պաշտոնյա. Վաշինգտոնին դա կարող է դուր չգալ, բայց Հայաստանի անվտանգության լավագույն երաշխավորները Ռուսաստանն ու Իրանն են
Տիգրան Ավինյանը՝ Երևանում ծառահատումների կասեցման մասին. Եթե կա այլ գիտական կարծիք, մենք պատրաստ ենք լսել, իսկ եթե ոչ ՝ պետք չէ քաղաքից ժամանակ խլել
Փաշինյանը Հիսուս Քրիստոսի ճանապարհը համեմատել է այն դժվարությունների հետ, որոնց բախվել է իր քաղաքական ուժը
Ռուս սենատոր. Հայաստանի իշխանությունների այսօրվա քաղաքականությունը կարող է հարված հասցնել տարածաշրջանային և համաշխարհային գործերում Երևանի հեռանկարներին
Այսօր Հայաստանում ուժերի գերլարում է պետք՝ բոլոր ունակ մարդկանց համատեղ աշխատանք. վերլուծաբան
Պետությունը շահագրգիռ է Հայաստանում բնակվող բոլոր ազգային համայնքների զարգացման հարցերում. Փաշինյան
ՌԴ ԱԳՆ. Մոսկվան Երեւանի հետ հարաբերություններում "ամրության ստուգում" է անցել
Փաշինյան. արտաքին ուժերը նույնպես դրդել են Ղարաբաղում էթնիկ զտում կազմակերպող հիմնական ուժին
Նախկին քաղաքապետ. Մեր քաղաքական ուժը գնալու է ինստիտուցիոնալ լուծումների ճանապարհով
Դաշնակիցներ, ուղեկիցներ և դաշինքների պատրանքներ. Մարկեդովնովը՝ Հայաստանի արտաքին քաղաքականության մասին՝ նոր իրողություններում
