Ուրբաթ, 17 Ապրիլի 2015 09:17

 

 

Պրն. Ֆարմանյան, ակնհայտ է, որ վերջին ժամանակներս Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործընթացն ակտիվացել է, ինչի մասին են վկայում տարբեր երկրների ու կառույցների կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչման, դատապարտման և մերժման քրեականացման վերաբերյալ վերջին բանաձևերը: Ձեր կարծիքով, ինչո՞վ է դա պայմանավորված` ՀՀ ԱԳՆ աշխատանքի արդյունավետության բարձրացմա՞մբ, հայկական լոբբիստական կառույցների ակտիվացմա՞մբ, թե՞ Ցեղասպանության 100-ամյակի նախաշեմին քարոզչական արշավով:

 

-Կարծում եմ`Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործընթացը չի կարելի պայմանավորել բացառապես մեկ գործոնով: Այդ գործընթացը մի քանի գործոնների համադրության արդյունք է. կարևոր դեր են խաղում համամարդկային արժեքները, հումանիզմի և բարոյականության սկզբունքները, որոնցով ղեկավարվում են շատ երկրներ իրենց միջազգային քաղաքականությունում: Իհարկե, այդ գործընթացում իր ներդրումն է ունենում նաև Հայաստանի արտաքին քաղաքական գերատեսչությունը, մեծ դեր են խաղում Սփյուռքի հայկական լոբբիստական կառույցների ջանքերը և, իհարկե, իրենց գործն են անում նաև այս կամ այն երկրի աշխարհաքաղաքական շահերը: Իսկ  Հայոց ցեղասպանության 100-ամյակը, այդ տարելիցի շրջանակներում կազմակերպվող միջոցառումները մեծ հնչեղություն են հաղորդել հարցին` խթանելով բոլոր այդ գործոնները, ինչը և հանգեցրել է Ցեղասպանության միջազգային ճանաչման ակտիվացմանը: Ի դեպ, ցանկանում եմ ուշադրությունը հրավիրել այն փաստի վրա, որ վերջին ժամանակներս Ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործընթացի ակտիվացումն ապացուցում է, որ որոշակի շրջանակների տեսակետը, թե հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացը և երկկողմ արձանագրությունները խոչընդոտում են Ցեղասպանության միջազգային ճանաչմանը, անհիմն է:  

 

Պրն. Ֆարմանյան, տարբեր երկրների և միջազգային կառույցների կողմից Ցեղասպանության ճանաչումը և դատապարտումը, «բարոյական հաղթանակից» բացի, ի՞նչ է տալիս հայ ժողովրդին և հայկական պետականությանը:

 

-Այդ գործընթացը, բարոյականից բացի, նաև քաղաքական կողմ ունի: Հետագայում այդ փաստաթղթերը երկու ժողովուրդների իրական հաշտեցմանն աջակցելու, հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման, սահանների բացման և, որպես հետևանք, տնտեսական համագործակցության նպատակ են հետապնդում:

 

Որոշ փորձագետներ և գործիչներ գտնում են, որ Ցեղասպանության 100-ամյակից հետո անհրաժեշտ է շրջել այդ հանցագործության միջազգային ճանաչման էջը և Ցեղասպանության հետևանքների փոխհատուցման նոր ռազմավարություն որդեգրել: Ի՞նչ կարծիք ունեք այս առնչությամբ:

 

-Ես ավելի իրատեսական մոտեցումների կողմնակից եմ: Կարծում եմ, որ ներկայումս մեր քայլերը պետք է երկու նպատակ հետապնդեն` թուրք հասարակության հետ աշխատանքի և այդ հանցագործության միջազգային ճանաչման ակտիվացման ճանապարհով հասնել Անկարայի կողմից Ցեղասպանության ճանաչման և կարգավորել Հայաստանի ու Թուրքիայի միջև հարաբերությունները: Համենայն դեպս, առկա իրողությունների և աշխարհաքաղաքական դասավորության պայմաններում այդ երկու նպատակների իրագործումն իրատեսական է թվում ինձ: Թե ինչ կարող է հետևել դրան, այսօր չեմ կարող ասել:

 

Արդյո՞ք հնարավոր եք համարում Անկարայի կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը և հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորումը, և կարո՞ղ է դա պայմանավորված լինել Թուրքիայում կառավարող վարչակարգի փոփոխությամբ:

 

-Այն, որ վաղ թե ուշ Թուրքիան կճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը, ամենևին չեմ կասկածում: Ավելին, վստահ եմ, որ դա նույնիսկ պայմանավորված չի լինի այն բանով, թե Ցեղասպանության միջազգային ճանաչման հարցը կգտնվի Երևանի արտաքին քաղաքական օրակարգում, թե` ոչ: Տեղեկատվական ներգործության տակ վաղ թե ուշ թուրքական հասարակությունը կփոխի Ցեղասպանության հարցի առնչությամբ իր դիրքորոշումը, այդ միտումը նկատելի է նաև այսօր, և արդեն սեփական հասարակության ճնշման ներքո Թուրքիայի իշխանություններն ստիպված կլինեն ճանաչել իրենց պատմությունը:

 

Այսինքն` Դուք Անկարայի կողմից Ցեղասպանության ճանաչումը չե՞ք կապում աշխարհաքաղաքական գործոնների կամ Թուրքիայի ներքաղաքական գործընթացների հետ:

 

-Ես ասացի, որ Թուրքիան վաղ թե ուշ կճանաչի սեփական պատմությունը, ըստ որում, կճանաչի` իր իսկ շահերից ելնելով: Իսկ Անկարայի կողմից Ցեղասպանության ճանաչումը ենթադրում է Թուրքիայի պատմության շարադրանքի փոփոխում: Կարծում եմ, որ դա հազիվ թե հնարավոր է այդ երկրի ներկայիս վարչակարգի ժամանակ: Ամենայն հավանականությամբ, դա հնարավոր կլինի միայն այն վարչակարգի դեպքում, որը հանդուրժող կգտնվի սեփական պատմության վերաիմաստավորման գործընթացի նկատմամբ` առնվազն այն հատվածի, որը վերաբերում է Օսմանյան կայսրության ժամանակաշրջանին և քեմալիստների կառավարման առաջին տարիներին:

 

Պրն. Ֆարմանյան, ելնելով Ցեղասպանության թեմայի միջազգային բարձր հնչեղության և վերջին ժամանակներս դրա ճանաչման վերաբերյալ  բանաձևերի ընդունման փաստից` կարելի՞ արդյոք եզրակացնել, որ Գալիպոլիի ճակատամարտում հաղթանակի տոնակատարության Անկարայի արկածախնդրությունը ձախողվել է, չէ՞ որ ի սկզբանե դրա նպատակը Ցեղասպանության 100-ամյակի միջոցառումների մթագնումն էր…

 

-Այո, ճիշտ նկատեցիք, Ցեղասպանության միջազգային ճանաչման շուրջ վերջին գործընթացները, համաշխարհային ասպարեզում այդ թեմայի ակտիվ հնչեցումն ապացուցում են Գալիպոլիի տոնակատարության Անկարայի մտահղացման արդարացված չլինելը: Ըստ էության, Թուրքիային չի հաջողվել այդ միջոցառումներով մթագնել Հայոց ցեղասպանության թեման, միջազգային հանրության ուշադրությունը շեղել այդ հանցագործության 100-ամյա տարելիցից: Դա նույնիսկ հակառակ էֆեկտն է ունեցել, ավելի ակնհայտ դարձրել Ցեղասպանության ժխտման Անկարայի քաղաքականությունը:

 

Ադրբեջանում ԱՄՆ դեսպանը հայտարարել է, որ  Վաշինգտոնը, հնարավոր է, պատվիրակություն չուղարկի Ստամբուլ` Գալիպոլիի ճակատամարտում հաղթանակի տոնակատարությանը մասնակցելու նպատակով, քանի որ ԱՄՆ-ը Առաջին համաշխարհային պատերազմին չի մասնակցել: Ձեր կարծիքով, ստամբուլյան միջոցառումներին մասնակցությունից հնարավոր հրաժարման նման պատճառաբանությունն արդյո՞ք փոքր-ինչ շինծու չէ, չէ՞ որ կարելի է տոնակատարություններին մասնակցել` Առաջին ահմաշխարհային պատերազմի կողմ չլինելով:

 

-Ողջ միջազգային հանրությունը հասկանում է Գալիպոլիի տոնակատարության Անկարայի իրական նպատակը: Ինչպես արդեն ընդգծել ենք` դա միջազգային ուշադրությունը Հայոց ցեղասպանության թեմայից շեղելն է:Եթե ինչ-որ երկիր մասնակցի այդ միջոցառումներին, ապա` բացառապես Թուրքիայի հետ հարաբերություններում իր աշխարհաքաղաքական, քաղաքական կամ տնտեսական շահերից ելնելով: Եթե ԱՄՆ-ը հրաժարվում է մասնակցել այդ միջոցառումներին, նշանակում է` պարզապես չի ցանկանում Անկարայի ժխտման քաղաքականության մաս դառնալ:

 

-Պրն. Ֆարմանյան, հաշվի առնելով Ձեր ասածը, ինչպես նաև Ցեղասպանության միջազգային ճանաչման ակտիվացումը` հնարավո՞ր է արդյոք Բարաք Օբամայի կողմից հայ ժողովրդին ուղղված իր ամենամյա ուղերձում «ցեղասպանություն» տերմինի օգտագործումը:

 

-Հաշվի առնելով, որ Օբաման հեռացող նախագահ է, և այդ լույսի ներքո Կուբայի հարցի, իրանական խնդրի առնչությամբ նրա վարած քաղաքականությունը, երկրի ներսում իրականացրած բարեփոխումները`բացառված չէ, որ Օբաման կարող է այս անգամ օգտագործել «ցեղասպանություն» տերմինը, բայց դա ամերկա-թուրքական հարաբերությունների բնույթը չի փոխի: 

 

Եվ վերջում… Ինչպե՞ս եք գնահատում Անկարայի գործողությունները`վերջին իրադարձությունների լույսի ներքո (Ցեղասպանության միջազգային ճանաչման ակտիվացման):

 

-Անկարայի հիստերիան, Ցեղասպանության ճանաչման վերաբերյալ Հռոմի պապի հայտարարությունից հետո Վատիկանից իր դեսպանի հետկանչը, Թուրքիայի վարչապետի խորհրդական Էթյեն Մահչուփյանի պաշտոնից հեռացումն այն բանից հետո, երբ նա 1915 թ. իրադարձությունները «ցեղասպանություն» որակեց, վկայում են, որ Հայոց ցեղասպանության հարցի շուրջ վերջին գործընթացներն անսպասելի էին Թուրքիայի համար: Դրանք, ըստ էության, նյարդային, իրավիճակային և չհաշվարկված արձագանքներ են: Իսկ Ցեղասպանության վերաբերյալ Եվրախորհրդարանի բանաձևի առնչությամբ Թուրքիայի ԱԳՆ հայտարարությունից ընդհանրապես տպավորություն է ստեղծվում, որ այդ փաստաթուղթը գրվել է ոչ թե այդ երկրի արտաքին քաղաքական գերատեսչությունում, այլ` ինչ-որ ազգայնական քաղաքական գործչի ելույթ է ընտրողների հետ հանդիպման ժամանակ: Հատկապես ուշագրավ է այդ հայտարարության այն դրույթը, որ իր բանաձևով Եվրախորհրդարանը նպաստում է այլ էթնիկ և կրոնական խմբերի ներկայացուցիչների նկատմամբ կրոնական և մշակութային ֆանատիզմին: Հավանաբար, Անկարան  նկատի է ունեցել այն, որ Եվրախորհրդարանի բանաձևը նպաստում է քրիստոնեական Եվրոպայի և մահմեդական Թուրքիայի միջև առճակատմանը: Բայց Անկարայի այդ պնդումներն ի չիք են դառնում միայն մեկ փաստով` այդ բանաձևի համահեղինակը Հայաստան-Եվրամիություն համագործակցության խորհրդարանական հանձնաժողովի համանախագահ, բրիտանացի խորհրդարանական Սաջաթ Քարիմն է, ով ազգությամբ պակիստանցի և դավանանքով մահմեդական է: