Չորեքշաբթի, 22 Հունիսի 2016 09:31

 Ձեր, Յունուսներ զույգի, Ադրբեջանը լքած բազմաթիվ այլ մարդկանց օրինակով տեսնում ենք, որ մտածող մարդիկ, չծախվող մտավորականությունը տեղ չունեն այսօրվա Ադրբեջանում:

Ձեր կարծիքով, խնդիրն իշխանությունների մեջ է, թե՞, այնուամենայնիվ, պատճառները պետք է փնտրել ադրբեջանական հասարակության խորքերում:

 

Դասական երկընտրանք է առաջանում՝ մեղավոր է իշխանությունը, թե՞ ժողովուրդը: Եթե քաղաքական իշխանությունը, առավել ևս՝ ավտորիտար, հասարակական կարծիքի ձևավորման հզոր ռեսուրսների միջոցով օրուգիշեր լվանում է մարդկանց ուղեղները, այդ դեպքում ինչպե՞ս կարելի է մեղադրել հասարակությանը: Շատ բան բացատրում է Ադրբեջանում կրթական համակարգի սարսափելի վիճակը: Իմիջիայլոց, այդ սարսափում չկա քաոս: Ամեն բան գործում է այնպես, ինչպես նախասահմանված է: Այդ պատճառով մեր պայմաններում, երբ իշխանությունը լիովին անկախ է ընտրողներից, անարդար կլիներ մեղադրել ժողովրդին: Ամեն բան արվում է, որպեսզի մենք՝ ժողովրդի դավաճանները և թշնամիները, արտագաղթեն երկրից: Ադրբեջանը, հավանաբար, առաջատար է հայրենիքի դավաճանների, ժողովրդի թշնամիների, համասեռամոլների և թմրամոլների քանակով: Բոլոր դժգոհողները լռելյայն թմրամոլներ են: Թեև, դուք գիտեք, որ այդ ամենում ճշմարտության բաժին կա, քանի որ վրացի սահմանապահներն արդեն հոգնել են կանգնեցնել Ադրբեջանից հերոին տեղափոխող ֆուրերը: Իսկ Ադրբեջանի ազգային անվտանգության նախարարը, պարզվում է, վերջին տասը տարվա ընթացքում տեսանկարահանել է ընդիմադիրների, լրագրողների, հասարակությունում քիչ թե շատ հայտնի մարդկանց ինտիմ կյանքը: Եվ դա սպանություններից, շորթումներից և խոշտանգումներից բացի, որոնցով նույնպես այդ մարդը զբաղվել է: Ի դեպ, նա մինչև հիմա ազատության մեջ է: Դուք չէի՞ք  արտագաղթի նման երկրից:

 

Մեր երկրների լրագրողները, մեղմ ասած, այնքան էլ օբյեկտիվ և պատասխանատու չեն հասարակական կյանքի, ղարաբաղյան հակամարտության պատճառների փոխադարձ լուսաբանման և նույնիսկ պատմության մեկնաբանման հարցում: Տարիների ընթացքում այդ ամենը էլ ավելի է խորացրել փոխադարձ ագրեսիվությունը և միմյանց հասկանալու մեր ժողովուրդների ցանկության բացակայությունը: Մինչդեռ թե՛ հայերը, թե՛ ադրբեջանցիները, թե՛ առավել ևս ղարաբաղցիները լուսնի վրա վերաբնակվել չեն պատրաստվում, ինչքան էլ որ նրանց ֆիզիկական ոչնչացում սպառնա: Ինչպե՞ս եք պատկերացնում իրավիճակից ելքը:  

 

Ադրբեջանում ղարաբաղյան հակամարտությունը միակ անվտանգ թեման է, որտեղ կարելի է որքան ասես պարազիտությամբ զբաղվել, հերոս ձևանալ, արցունք թափել, սիրտը բռնել ու շշնջալ ՙՂա-րա-բաղ՚, բայց չմեռնել: Ոչ մի դեպքում մեռնել չի կարելի: Պետք է մեռնեն դժբախտ ադրբեջանցիներն ու հայերը, որոնց բախտը չի բերել ծնողների հարցում, իսկ ընտրախավում չեն հայտնվել: Հետևաբար՝ հարևանների մասին կարելի է կեղտոտ բաներ գրել, պախարակել նրանց, ինչը կխրախուսվի և կպարգևատրվի իշխանության կողմից: Իսկ քանի դեռ ռազմաճակատում զոհվում են երիտասարդներ, կավելանան մեր իշխանավորների հաշիվներում գումարները: Ահա այսպիսի միամիտ, բայց ֆունկցիոնալ սխեմա: Մեզ մոտ սիմուլյակր է, այլ ոչ թե՝ ԶԼՄ: Չգիտեմ, թե ինչպիսին է իրավիճակը Հայաստանում, բայց ադրբեջանցի լրագրողների բացարձակ մեծամասնությունը կիսագրագետ մարդիկ են, որոնց պետք է անհապաղ առաջին դասարան ուղարկել: Զարմանալի չէ, որ նախագահության 13 տարվա ընթացքում Իլհամ Ալիևը ոչ մի անգամ չի մեծարել որևէ ադրբեջանցի լրագրողի: Պատկերացնո՞ւմ եք: Ոչ մի հարցազրույց, մամուլի հետ ոչ մի հանդիպում: Ընդդիմությունն ընդդիմություն, բայց հանուն արդարության պետք է ասել, որ Ալիևը նրբաճաշակ մարդ է, լավ կրթություն է ստացել, այդ պատճառով ամենավատ մղձավանջում անգամ չի պատկերացնում նրանց հետ շփումը:

 

Ինչ վերաբերում է տարածաշրջանից զանգվածային վերաբնակեցմանը, դուք միանգամայն ճիշտ եք, ո՞ւր պետք է վերաբնակվենք: Փարիզում, Մոսկվայում, Հռոմում, Ցյուրիխում, Թբիլիսիում հայերը և ադրբեջանցիները կարող են ընկերություն անել, շփվել, բայց հենց վայրէջք են կատարում ՙԶվարթնոցում՚ և ՙՀեյդար Ալիևում՚, նրանք թշնամի են դառնում: Ուզո՞ւմ եք իմանալ Ղարաբաղի նկատմամբ իմ վերաբերմունքը: Ես չեմ առաջնորդվում ՙմի թիզ անգամ սուրբ հող չենք զիջելու՚ սկզբունքով: Ինձ համար սուրբ հողեր գոյություն չունեն: Վերջիվերջո, մոլորակը մերն է, պետք է ապրել խաղաղության մեջ: Սեքս,թմրանյութ և ռոք-ն-ռոլլ, մնացած ամեն բան ունայնություն է:

 

Անձամբ Ձեզ համար ի՞նչ էր ապրիլյան պատերազմը, ո՞վ էր դրա նախաձեռնողը, և ո՞ւմ և ինչո՞ւ այն կարող էր ձեռնտու լինել:

 

Պարզ է, որ ապրիլյան պատերազմի նախաձեռնողն Ադրբեջանն է, որը, կարծես, չի թաքցնում դա: Եվ որքանով ես եմ հասկանում, դա բլիցկրիգի դասական փորձ էր:

Այդ պատերազմը ևս մեկ անգամ ցույց տվեց, որ ղարաբաղյան հակամարտության ռազմական լուծում գոյություն չունի, և եթե ինչ-որ մեկը հակառակն է պնդում, հրաժարվելով հասկանալ, որ հետևանքները սարսափելի կլինեն, նա շառլատան է: Զենք ճոճելը մեր երկրներին չի սազում, անհեթեթ է նայվում: Երրորդ՝ այդ պատերազմն ակտիվացրեց ինձ՝ որպես Հարավային Կովկասի քաղաքացի: Բոլորը լվացին ձեռքերը: Պարզվում է, որ մինչ այժմ խաղաղապահ դիմակների տակ թաքնվել են ամենապարզունակ ՙնացիկներ՚, որոնց համար խաղաղապահությունը ոչ այլ ինչ է, քան բիզնես: Ասեմ, թե որտե՞ղ են իրական խաղաղապահները: Իրենց տներում: Այդ մարդկանց ձայնը լսելի չէ, նրանք խաղաղություն են ուզում, բայց չեն կարող ասել այդ մասին, քանի որ իրենց հրամայված է ատել: Նրանց հրամայված է հրապարակայնորեն կարգախոսներ հնչեցնել, իսկ իրենց տանը որքան ասես կարող են անիծել ՙկուսակցության գիծը՚: Մեր օֆիցիոզը ձգտում է համոզել հասարակությանը, որ մարտական գործողությունները ՙսոցիալական պատվեր՚ են: Եվ այստեղ հարց է առաջանում, այդ երբվանի՞ց է ավտորիտար, ավազակապետական միապետությունը հաշվի առնում ժողովրդի կարծիքը: Հրադադարի տարիներին երկու երկրների՝ խաղաղարարության հսկայական ռեսուրսների տիրապետող իշխանությունները չօգտագործեցին այդ հնարավորությունը երկու ժողովուրդների միջև երկխոսության հաստատման համար: Հավանաբար, նրանք թշնամու կերպար չստեղծելու պարտավորություն էին ստանձնել, քանի դեռ լռում են թնդանոթները և բանակցություններ են ընթանում: Սակայն, ինչպես տեսնում ենք, իրենց պարտավորությունները նրանք չեն կատարել: Շատ ջրեր են հոսել, շատ տառապանքներ ենք պատճառել միմյանց, հսկայական կորուստներ կան երկուստեք, և միայն ներքին բարձր մշակույթը կարող է բուժել մեր ցավը, օգտնել ներելու միմյանց: Մշակույթ և կրիտիկական մտածողություն՝ ահա թե ինչ է պակասում Հարավային Կովկասին:

 

Իսկ ի՞նչ կասեք արտաքին ուժերի՝ մեզ հետ չհամընկնող շահերի մասին:

 

Չափազանց դժվար է դիմակայել հյուսիսային հարևանին, ուժերը հավասար չեն, ինչը ես հիանալի հասկանում եմ: Սակայն մենք պետք է մեկընդմիշտ մեզ համար հստակեցնենք մեկ  պարզ ճշմարտություն՝ հարևանությամբ հյուսիսային հրեշի առկայությունը չի արդարացնում մեր տևական եղբայրասպան պատերազմը: Դա ճակատագիր չէ: Դրա հետ պետք չէ հաշտվել: Ոչ մի ուժ ի զորու չէ դիմակայել ժողովուրդների կամքին: Մենք` Կովկասի ժողովուրդներս, դարավոր հարևաններ ենք, երբեք միմյանց չենք բնաջնջել, միշտ ապրել ենք խաղաղության և համաձայնության մեջ: Տարածաշրջանում խնդիրները ծագել են շրջակա կայսրությունների աշխարհաքաղաքական նկրտումների համատեքստում: Իսկ, ընդհանրապես հայերն ու ադրբեջանցիները բարի, լավ, հյուրընկալ և մի քիչ բթամիտ ժողովուրդներ են, որոնց հեշտության մոլորեցրել և հրահրել են միմյանց դեմ օսմանները, պարսիկներն ու ռուսները: Մեր տարածաշրջանը միջանցիկ բակ է, որը կանոնավոր կերպով ոտքի տակ են տալիս մերթ մեկ կաայսրությունը,  մերթ` մյուսը: Ժամանակակից պատմության մեջ հայերը զոհ են դարձել մի քանի կայսրությունների աշխարհաքաղաքական դիմակայությանը, և այդ զոհողությունը դարձել է  հայերի ճակատագիրն ու նույնականությունը, ընկած է հայության բոլոր արժեքների և ազգային գաղափարի հիմքում:

Եվ այսօր հայերը, և հայերից պատմական ֆետիշիզմով վարակված ադրբեջանցիները վազում են Եվրոպայով մեկ ու պատմում իրենց ճշմարտությունը եվրոպական քաղաքներում` դրոշներով, 20-30 մարդով: Վանկարկում են կարգախոսներ, որոնց բովանդակությունը շատ հեռու է եվրոպացիների ընկալումից: Իրենց տանը հարաբերություններ պարզաբանելու, ցցապատի մյուս կողմի հարևանի հետ մի բաժակ ղարաբաղյան թթի օղու շուրջ խոսելու փոխարեն մեր ժողովուրդները խելագարների նման վազում են Եվրոպայով մեկ` կարգախոսներով ու պաստառներով, հարաբերություններ են պարզաբանում տնից երեք հազար կիլոմետր հեռու:

 

Շատ խելամիտ մարդիկ , բնականաբար իշխանությունից դուրս, ընդհանուր ՙԿովկասյան տան՚ ստեղծումը համարում են ոչ միայն Հարավային Կովկասը ծվատող հակամարտությունների կարգավորման գրավական, այլ նաև գերտերությունների կախվածությունից ազատվելու խթան: Կիսո՞ւմ եք արդյոք նման մտքերը, և ի՞նչ պայմաններում դրանք կարող են իրագործվել:

 

Մենք՝ հարավկովկասյան ժողովուրդներս, հարազատ հոգիներ ենք: Ոչ միայն Հայաստանի բախտը չի բերել, այլ նաև բոլոր նրանց, ովքեր գտնվել են այդ այդ խաչմերուկում: Մեզ բոլորիս նվաճել են, կոտորել, բռնի կրոնափոխ արել: Անցան դարեր, արդյունքում այդ անհանգիստ աշխարհագրության հիմքի վրա ձևավորվեցին երեք հանրապետություններ: Ինչպես և ինչու դա ստացվեց, հիմար հարցեր են: Լավ է, որ ստացվեց: Դա զարգացման, փոխգործակցության լավ հնարավորություն է: Իսկ հիմա փոխանակ առաջ շարժվելու, խելացի բաներ ասելու, նորարարություններ առաջարկելու, տարածաշրջանի զարգացմանը մասնակցելու և ընդհանրապես բոլոր սահմանները գրողի ծոցն ուղարկելու՝ տաղանդավոր հայերը ժամանակ են կորցնում ֆանտաստիկ, անհեռանկարային նախագծերի ու գաղափարների վրա: Այս առումով միակ հնարավոր ելքը փակուղային իրավիճակից, որում հայտնվել են հայերն ու ադրբեջանցիները, Հարավային Կովկասն է՝ առանց սահմանների և վիճահարույց տարածքների կամ սահմաններով, բայց բոլոր ուղղություններով սերտ համագործակցությամբ: Համագործակցություն՝ Եվրամիության, ԱՄՆ-ի, այլ երկրների ներգրավմամբ, ժամանակակից հասարակության կառուցմանն ուղղված օգնության ծրագրերով: Հասարակություն, որի համար ավելի արժեքավոր բան չկա, քան մարդը և նրա իրավունքները: Նման հասարակություններում տարածքային պահանջներ չեն լինում: Այդ մոդելն իմ ուտոպիան է: Թեմա, որի շուրջ չեմ ցանկանում վիճել, գաղափար, որը չեմ ուզում հիմնավորել: Կտեսնեմ այդ կոնֆեդերացիան, թե ոչ՝ ժամանակը ցույց կտա: Կորչեն սահմանները, կորչի այն ամենը, ինչը բաժանում է մեզ: