Հինգշաբթի, 9 Ապրիլի 2015 15:24

 

Պրն. Ոսկանյան, Իրանը և ՙվեցյակը՚ համաձայնության են հանգել Ժնևում բանակցությունների արդյունքում: Ձեր կարծիքով, ու՞մ հաղթանակն է դա:

 

Դժվար է ասել, թե ով է հաղթել այդ խաղում: Զիջումների են գնացել ինչպես արևմտյան երկրները, այնպես էլ`Իրանը: Բայց այստեղ մեկ կարևոր գործոն կա`Իրանը պահպանել է միջուկային ծրագիրը զարգացնելու իրավունքը: Ժնևյան պայմանավորվածությունների կարևորությունը պայմանավորված է նաև այն բանով, որ դրանք փաստորեն վերացրել են Իրանի դեմ ռազմական գործողության սպառնալիքը: Իսկ Մերձավոր Արևելքում ներկայիս պայմաններում նոր պատերազմը ոչ ոքի ձեռնտու չէր:

 

Եթե հարցը դիտարկենք հայ-իրանական համագործակցության համատեքստում, տնտեսական փոխգործակցության ի՞նչ հեռանկարներ են ուրվագծվում:

 

Իրանը միշտ տնտեսական առումով հովանավորչական քաղաքականություն է իրականացրել, և չեմ կարծում, որ այդ ուղղությամբ լուրջ փոփոխություններ լինեն պատժամիջոցների հնարավոր վերացումից հետո: Բայց մենք գիտենք, որ Հայաստանի հետ համատեղ նախագծերն այսօր սառեցված կամ կիսասառեցված վիճակում են գտնվում`առավելապես միջազգային պատժամիջոցների հետևանքով Իրանի ֆինանսական դժվարությունների պատճառով: Դա թե’ Իրան-Հայաստան երկաթուղու կառուցման նախագիծն է, թե նավթամուղի անցկացումը: Բնականաբար, պատժամիջոցների վերացումից և էներգապաշարների համաշխարհային շուկա Թեհրանի լիարժեք վերադարձից հետո իրավիճակը շատ ավելի կբարելավվի, և դրանում Հայաստանի հետ էներգետիկ նախագծերի վերսկսման որոշակի երաշխիքներ են թաքնված: Շատ կարևոր է նաև այն, որ Հայաստանը, ունենալով Եվրամիության հետ GSP+ առևտրի հատուկ ռեժիմ, մյուս կողմից`հանդիսանալով Եվրասիական տնտեսական միության անդամ, եվրոպական և եվրասիական շուկաներ դուրս գալու կարևոր ուղի է Իրանի համար:

 

Տարածաշրջանային գործընթացներում Իրանի աճող դերի պայմաններում ի՞նչ նպատակ է հետապնդում ԱՄՆ-ը` փոխզիջման գնալով Թեհրանի հետ և փաստացի էլ ավելի արձակելով նրա ձեռքերը Մերձավոր Արևելքում հետագա գործողությունների համար:

 

ՙԿառավարելի քաոսի՚ քաղաքականություն իրականացնելով Մերձավոր Արևելքում`ԱՄՆ-ը և վերջինիս արևմտյան կամակատարներն արդյունքում կորցրել են այդ քաոսի նկատմամբ վերահսկողությունը, հետևաբար`Արևմուտքի համար հասունացել է տարածաշրջանում կայուն և ուժեղ խաղացողի առկայության անհրաժեշտությունը: ԱՄՆ-ին անհրաժեշտ է երկիր, որն ունի ազդեցության լծակներ և կարող է որոշ իմաստով տարածաշրջանային ՙժանդարմի՚ գործառույթներ ստանձնել`Իրաքում իրավիճակը կարգավորելու նպատակով: Հայտնի է, որ Տիկրիտ քաղաքն ազատագրվել է ՙԻսլամական պետության՚ գրոհայիններից իրանական հատուկ ստորաբաժանումների ակտիվ մասնակցությամբ:

Իրանն անհրաժեշտ է նաև Սիրիայում իրադրության կարգավորման համար, որոշ չափով նաև Աֆղանստանում`հաշվի առնելով այդ երկրից կոալիցիոն զորքերի դուրսբերումը: Բացի այդ, վերջին օրերի իրադարձությունները Եմենում, Իրանի կողմից ապստամբ հուսիթներին աջակցելը ցույց են տվել, որ Թեհրանն իր շահերն ունի Արաբական թերակղզում: Բաբ Էլ-Մանդեբի նեղուցը նավթաբեր երակ է, որը ներկայումս գտնվում է հուսիթների ձեռքում: Իրանը, որը դիմագրավել է պատժամիջոցներին, չի ենթարկվել ներքին ցնցումների, այսօր կայունության միակ օջախն է Մերձավոր Արևելքում: Թեհրանը կարող է Արևմուտքի արժեքավոր դաշնակիցը դառնալ այստեղ: Իհարկե, մինչև դաշնակցային հարաբերությունները դեռ շատ կա, բայց առաջին քայլերն այդ ուղղությամբ արդեն արվում են:

 

Այս պայմաններում հետաքրքիր է, թե ինչպես կարձագանքի Անկարան իր ավանդական տարածաշրջանային մրցակցի ուժեղացմանը:

Թուրքիան, իրոք, մտահոգված է Իրանի դեմ պատժամիջոցների վերացմամբ և Մերձավոր Արևելքում վերջինիս աճող ազդեցությամբ: Եվ վերջես Եմենի իրադարձությունների առնչությամբ Թեհրանի դիրքորոշումը քննադատած Ռեժեփ Էրդողանի նյարդային արձագանքը դրա ակնհայտ ապացույցն է: Դեռ վերջերս, ԻԻՀ և Արևմուտքի հարաբերությունների լարվածության պայմաններում, Իրանն առանձնապես չի արձագանքել տարածաշրջանային էքսպանսիայի թուրքական փորձերին: Թեհրանը չի ցանկացել փչացնել մերձավոր հարևանի հետ հարաբերությունները: Այսօր, կարծում եմ, իրավիճակն այլ է: Արևմուտքի հետ առճակատման թուլացումը թույլ է տալիս Իրանին ավելի արմատական, անզիջում դիրքորոշում զբաղեցնել Անկարայի նկատմամբ:

Իրանն ազդեցության զգալի լծակներ ունի Թուրքիայում. դա թե’ քրդական գործոնն է, թե’ ալավիթները, ովքեր տարբեր հաշվարկներով, կազմում են երկրի բնակչության շուրջ 20%-ը: Թեհրանը մինչ այժմ չի օգտագործել այդ հաղթաթուղթը, կամ մասամբ է օգտագործել, մասնավորապես`խոսքը վերաբերում է վերջես թուրք դատախազի պատանդառությանը: Չնայած դա շիիթական կազմակերպությունների ձեռքի գործն էր, այնուամենայնիվ, շատ հաճախ նման գործողությունների հետևում կանգնած են հենց ալավիթները: Ամփոփելով ասցածը`կարելի է փաստել, որ Թուրքիայի նկատմամբ Իրանի ազդեցությունը կրում է ինչպես քաղաքական, այնպես էլ`տնտեսական, էներգետիկ բնույթ:

 

Կարո՞ղ է արդյոք որոշակի պահի Մոսկվան հակազդել հայ-իրանական տնտեսական համագործակցության ուժեղացմանը:

 

Մոսկվայի և Թեհրանի միջև Հարավային Կովկասում որոշակի մրցակցություն, անշուշտ, կա, այդ թվում`էներգետիկ ոլորտում: Բայց պետք է հաշվի առնել, որ Հարավային Կվոկասում իրենց շահերն ունեն նաև երրորդ երկրները: Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի դիմակայության պայմաններում Մոսկվայի համար չափազանց կարևոր է տարածաշրջանում ուժեղ դաշնակցի առկայությունը`ի դեմս Հայաստանի, իսկ դրա համար անհրաժեշտ է Երևանի սերտ համագործակցությունն Իրանի հետ: Հայաստանը կարևոր կետ է նաև Մերձավոր Արևելք դուրս գալու համար: ՌԴ ղեկավարությունը պետք է հասկանա, որ Հայաստանի բազմավեկտոր արտաքին քաղաքականությունը ձեռնտու է նաև Ռուսաստանին: Կարծում եմ, որ լավագույն  սցենարը ռուսական և իրանական շահերի համատեղումն է Հայաստանում և ընդհանուր առմամբ Հարավային Կովկասում: Այստեղ կան նաև այլ խաղացողներ, օրինակ`Թուրքիան, որի ուժեղացումը ձեռնտու չէ թե’ Մոսկվային, թե’ Թեհրանին: Պետք է ասեմ, որ Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունն առայժմ համապատասխանում է այդ սցենարին: