Երկուշաբթի, 23 Մայիսի 2016 09:00

Ձեր կարծիքով, որո՞նք են ՙքառօրյա պատերազմի՚ աշխարհաքաղաքական հետևանքները Ռուսաստանի, Թուրքիայի, ինչպես նաև Հայաստանի ու Ադրբեջանի համար: Արդյո՞ք Ադրբեջանի ապրիլյան ագրեսիայի արդյունքները թույլ են տալիս 1994 թ. ստատուս-քվոյի բեկում արձանագրել: Եթե այո, ապա քաղաքական ինչ գործընթացների մասին է խոսքը:

 

 

Լեռնային Ղարաբաղում «քառօրյա պատեազմիցե հետո պարզ դարձավ, որ այդ հակամարտությունն ապասառեցված է: Նման պայմաններում միանգամայն հնարավոր է դրա վերսկսումը՝ ոչ պակաս ծավալներով: Լեռնային Ղարաբաղի գոտում ստատուս-քվո այլևս գոյություն չունի: Ադրբեջանական կողմը զգալի կորուստների ճանապարհով կարողացավ վերահսկողություն հաստատել Լելե-Թեփե բարձունքի նկատմամբ, ինչը նշանկաում է համեմատաբար ոչ մեծ մարտավարական հաջողություն: Սակայն ավելի վաղ գրաված հայկական հենակետերից ոչ մեկը նրան չհաջողվեց պահել: Եվ դա այն դեպքում, երբ «քառօրյա պատերազմիե ընթացքում զոհվեց մինչև 800 ադրբեջանցի զինծառայող: Ընդհանուր առմամբ, Ադրբեջանի զինված ուժերն այն ժամանակ կորցրեցին 2 ուղղաթիռ, առնվազն 40 տանկ և 25 անօդաչու թռչող սարք: Որոշակի հանգամանքների դեպքում, այսինքն, ղարաբաղյան հակամարտության մեջ Ռուսաստանի և Թուրքիայի ներգրավման դեպքում, դա կարող է հանգեցնել տարածաշրջանային պատերազմի` ողջ Հարավային Կովկասի համար անկանխատեսելի հետրանքներով: Այդ լույսի ներքո համոզված եմ, որ մինչև զինված հակամարտության սառեցումը չի կարող իրացվել ոչ մի խաղաղ նախաձեռնություն, մասնավորապես` թարմացված մադրիդյան սկզբունքները: Իրավիճակը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբից պահանջում է անհապաղ միջոցներ ձեռնարկել համապատասպան դիտարկման առաքելության մանդատի փոփոխման և ճակատային գծից թեթև ու ծանր սպառազինություններն այնպիսի հեռավորության վրա հետ քաշելու հարցը քննարկելու նպատակով, որը թույլ չտա դրանք կիրառել հակառակ կողմի նկատմամբ: Ի լրումն դրա, անհրաժեշտ է արգելել մարտական օդուժի, բալիստիկ հրթիռների, համազարկային կրակի ռեակտիվ համակարգերի և «Սոլնցեպյոկե տեսակի ծանր հրանետային համակարգերի կիրառումը հակամարտության գոտում:

 

Թուրքիայի հետ լարված հարաբերությունների, Ռուսաստանի միջազգային մեկուսացմանն ուղղված Արևմուտքի շարունավող քաղաքականության, Ուկրաինայի շուրջ Մինսկի պայմանավորվածությունների տապալման լույսի ներքո՝ Հայաստանը, ի տարբերություն Ադրբեջանի, միջազգային շատ հարթակներում քվեարկեց Ռուսաստանի օգտին: Այդպիսով՝ Երևանը հանդիսանում է տարածաշրջանում Մոսկվայի շահերի ուղեկցորդը: Կարծիք կա, որ Իլհամ Ալիև Արևմուտքում այդ հարվածին նախորդած բանակցություններում Հայաստանի նկատմամբ ցանկացած հարված ներկայացրել է որպես հարված Հարավային Կովկասում ռուսական շահերին: Ձեր կարծիքով, որքանո՞վ է հիմնավոր այդ վարկածը:

 

Ուկրաինայի շուրջ ՙՄինսկ-2՚ համաձայնությունների խափանման մասին դեռ վաղ է խոսել:  Դրանք փոքր-ինչ փոխում են ձևաչափը, քանի որ ՙնորմանդական քառյակի՚ շրջանակներում դժվար էր որևէ արդյունքի հասնել: Փոխարենը գործարկվեց ԱՄՆ պետքարտուղարի օգնական Վիկտորյա Նուլանդի և ՌԴ նախագահի օգնական Վլադիսլավ Սուրկովի միջև երկխոսությունը: 2016 թ. տեղի է ունեցել արդեն նրանց չորս հանդիպում, ինչը կարող է հանգեցնել Դոնբասում զինված հակամարտության սառեցման: Թուրքիայի հետ, իհարկե, պահպանվում է առճակատման բարձր մակարդակը, սակայն կողմերին հաջողվեց խուսափել Սիրիայում ռազմական բախումից: ՌԴ-ն պահպանում է Անկարայի նկատմամբ սահմանափակ ֆինանսատնտեսական պատժամիջոցները: Եվ եթե մինչև 2016 թվականի վերջը որևէ նոր կատակլիզմ տեղի չունենա, հաջորդ տարի, հնարավոր է, երկկողմ հարաբերությունների որոշակի վերականգնում: Մասնավորապես, դա վերաբերում է ռուս մասնագետների կողմից ՙԱկկույու՚ ԱԷԿ կառուցմանը: Այս պայմաններում Արևմուտքը շարունակում է Ռուսաստանի զսպան քաղաքականությունը / վերջինիս մեկուսացման քաղաքականությունը ձախողվել է/, բայց  միաժամանակ համագործակցում է Մոսկվայի հետ՝ սիրիական ճգնաժամի լուծման կամ իրանական միջուկային ծրագրի կարգավորման նպատակով: Այնուհետև շատ բան կախված կլինի ամերիկյան նոր վարչակազմի ուղեգծից, որն իր արտաքին քաղաքական գիծը կսկսի իրականացնել 2017 թ. գարնանից ոչ շուտ:

Մոսկվայում գնահատում են Երևանի աջակցություն համաշխարհային ասպարեզում իր քաղաքականությանը: Բայց հասկանում են, որ սկսելով ՙքառօրյա պատերազմ՚՝ Իլհամ Ալիևն ակնկալում էր կայծակնային ռազմական հաջողություն: Այդ հույսերը պայմանավորված էին բանակի տեխնիկական և քանակական գերազանցությամբ:

Ալիևի ծրագրերը չիրականացան՝ առավելապես հայ զինծառայողների հերոսության և նրանց ճիշտ մարտավարության շնորհիվ: Բաքվում առնվազն ակնկալել են ԼՂՀ շրջակա մի քանի շրջանների ՙազատագրում՚ և այնտեղ իրենց զորքերի ամրապնդում, ինչը թույլ կտար Ադրբեջանին ուժի դիրքերից բանակցություններ վարել Լեռնային Ղարաբաղի հետ:

Ըստ որում, Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության կամ հայ-ադրբեջանական սահմանի կողմից հարձակում Ադրբեջանի զինված ուժերը չեն ենթադրել, ինչը, թվում է, թե պետք է հեռու պահեր Ռուսաստանին այդ զինված հակամարտությանը միջամտությունից:

Այդպիսով՝ նախաձեռնելով ապրիլյան պատերազմը՝ անմիջական հարված Հարավային Կովկասում ռուսական ազգային շահերին Բաքուն չի հասցրել: Սակայն, ստեղծեց լուրջ մարտահրավեր, որին Մոսկվան անմիջապես արձագանքեց, ինչը թույլ տվեց հեռու պահել Ադրբեջանի զինված ուժերին մարտական գործողությունների մասշտաբների ընդլայնումից:

 

Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահների Վիեննայի հանդիպման արդյունքներից մեկը սահմանային միջադեպերի հետաքննման մեխանիզմների ներդրման և Բաքվի հետագա ռազմական ագրեսիան բացառող պայմանավորվածությունն էր: Որքանո՞վ է իրական այդ պայմանավորվածությունների կյանքի կոչումը:

 

Ակնհայտ է, որ Ադրբեջանը չի պատրաստվում Լեռնային Ղարաբաղի գոտում զինված ուժի չօգտագործման որևէ երաշխիք տալ Հայաստանին, քանի որ առաջվա պես ակնկալում է այդ խնդրի ուժային լուծում: Այս պայմաններում մեծանում է ԵԱՀԿ դիտարդական առաքելության դերը, որը պետք է իրականացվի մշտական հիմունքով և հագեցված լինի տեխնիկական անհրաժեշտ միջոցներով՝ ներառյալ Երկրի արհեստական արբանյակներ, անօդաչու թռչող սարքեր, ռադիոտեղորոշիչ համակարգեր և այլն: ԵԱՀԿ դիտորդական առաքելության դերի մեծացումը թույլ կտա գործարկել սահմանային միջադեպերի հետաքննման միջազգային մեխանիզմ, ինչը հակամարտության գոտում զինված գործողություններից Ադրբեջանին զսպող լրացուցիչ գործոն կհանդիսանա:

 

Մեկնաբանելով Մոսկվայից հնչող կարծիքները, համաձայն որոնց՝ ՙեթե Ռուսաստանը զենք չվաճառի Ադրբեջանին, դա ուրիշ մեկը կանի՚՝ Հայաստանի փոխարտգործնախարար Շավարշ Քոչարյանը հայտարարել էր, որ խնդիրը կարող է լուծվել տարածաշրջանում հակամարտությա բոլոր կողմներին զենքի վաճառքի լիակատար էմբարգո կիրառելու միջոցով: Ռուսաստանին և մյուս համանախագահող երկրներին ի՞նչ է խանգարում գնալու այդ քայլին:

 

Նույնիսկ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության բոլոր կողմերին զենքի վաճառքի լիակատար էմբարգոյի կիրառումը ներկայիս խնդիրը չի լուծի, քանի որ առանց այդ էլ բավականաչափ զենք է կուտակվել, առաջին հերթին՝ Ադրբեջանի կողմից: Մինչև Ռուսաստանի կողմից սպառազինությունների և ռազմական տեխնիկայի մատակարարումների առնչությամբ Հայաստանի հանդեպ ստանձնած պարտավորությունների կատարումը զենքային էմբարգոյի կիրառումն աննպատակահարմար է, քանի որ միայն կուժեղացնի հակամարտության գոտում անհավասարակշռությունը: Ըստ որոշ տվյալների, այդ պայմանագրի իրականացման հնարավորությունն է դրդել Բաքվին ԼՂՀ-ում հարձակողական գործողության իրականացման: Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի կողմից ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի համապատասխան բանաձևի ընդունում նախաձեռնելու դեպքում դրանից կշահի միայն մեծ քանակությամբ սպառազինություն կուտակած Ադրբեջանը, որը լրացուցիչ կարտադրի դրանք սեփական տարածքում: Իսկ ՆԱՏՕ-ի անդամ Թուրքիան գաղտնի կերպով զենք կմատակարարի Ադրբեջանին, ինչի վրա Արևմուտքը աչք կփակի:

Փոխարենը այնտեղ ուշադրությանբ կհետևեն, որպեսզի ՌԴ-ն զենք չմատակարարի Հայաստանին: Ընթացիկ տարում նավթի համեմատաբար ցածր համաշխարհային գների պայմաններում Ադրբեջանի ռազմական բյուջեն արդեն կրճատվել է, ինչը վտանգի տակ է դրել սպառազինության և ռազմական տեխնիկայի մատակարարման մի շարք պայմանագրերի կատարումը: Այս պայմաններում Հայաստանի համար ավելի օգտակար կլիներ ուժերի հավասարակշռության վերականգնումը Լեռնային Ղարաբաղի գոտում՝ ռուսական ժամանակակից սպառազինությունների մատակարարումների հաշվին:

 

ՀՀ վարչապետ Հովիկ Աբրահամյանը հայտարարեց, որ ՙքառօրյա պատերազմը՚ ստիպեց Հայաստանի կառավարությանը վերաիմաստավորել կատարած աշխատանքը՝ նախաձեռնելով քայլեր՝ ուղղված Հայաստանի և Արցախի անվտանգության մարտահրավերներին դիմակայմանը: Ձեր կարծիքով, կարո՞ղ են արդյոք վերանայվել Ռուսաստանի հետ պայմանագրերի որոշ հոդվածներ, որոնք, մասնավորապես, սահմանափակում են Հայաստանի կողմից սպառազինությունների ձեռքբերումը՝ շրջանցելով Մոսկվայի հետ պայմանավորվածությունները:

 

Ըստ տեղեկությունների, Հայաստանը նախկինում էլ սպառազինության և ռազմական տեխնիկայի որոշակի նմուշներ է գնել, մասնավորապես ՝ Չինաստանից: Ներկայիս պայմաններում նման գնումների մասշտաբը կարող է ընդլայնվել, օրինակ՝ գիշերային տեսասարքերի առնչությամբ: Կարծում եմ, որ հաշվի առնելով ՙքառօրյա պատերազմի՚ արդյունքները՝ Մոսկվան հանգիստ կվերաբերի դրան: Սակայն, դրա համար Երևանը պետք է համապատասխան ֆինանսական միջոցներ ունենա: Մինչդեռ, որպես կանոն, Ռուսաստանը նման սպառազինություն է մատակարարում՝ փաստացի անհատույց հիմունքով, խոսքը վերաբերում է չափազանց արտոնյալ պայմաններով վարկերին:

 

Մեկնաբանեք Հայաստանի կողմից ԼՂՀ անկախության ճանաչման հեռանկարները՝ պայմանավորված ադրբեջանական ռազմական ագրեսիայի շարունակմամբ: Որքանո՞վ է նպատակահարմար այդ քայլը և ի՞նչ հետևանքներ կարող է այն ունենալ հակամարտության կողմերի համար:

 

ԼՂՀ ճանաչման մասին օրենքի նախագիծը ՀՀ Ազգային ժողովի քննարկմանը դրվեց՝ որպես ղարաբաղցիների նկատմամբ ադրբեջանական ագրեսիային պատասխան միջոց: Վստահ եմ, որ նման օրենք կընդունվի, եթե Լեռնային Ղարաբաղի գոտում, իրոք, նախկին մասշտաբի մարտական գործողություններ վերսկսվեն: Դա կնշանակի ԼՂՀ կարգավիճակի՝ չճանաչվածից մասամբ ճանաչվածի փոփոխում՝ Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի օրինակով: Իսկ դա փաստորեն կբացառի նորացված Մադրիդյան սկզբունքների իրականացման հնարավորությունը: ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համար իրադարձությունների նման զարգացումը խիստ անցանկալի է: Այդ պատճառով, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանյախագահները, որպես փոխզիջում, կարող եմ Բաքվից պահանջել Ստեփանակերտի ներառումը բանակցությունների մասնակիցների կազմի մեջ՝ հետագահում Հայաստանի խորհրդարանում նման օրինագծերի նախաձեռնմանն աջակցելուց Երևանի հրաժարման փոխարեն: