Երեթշաբթի, 24 Փետրվարի 2015 13:00

 Ձեր կարծիքով, աշխարհաքաղաքական ի՞նչ գործոն է դեր խաղացել Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանին և Լեռնային Ղարաբաղի շփման գծում լարվածության սրման հարցում:

 

Կարծում եմ` Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանին և Լեռնային Ղարաբաղի շփման գծում լարվածության սրման պատճառները հարկավոր է փնտրել Ուկրաինայում: Ադրբեջանում և Հայաստանում, չգիտես ինչու, Ուկրաինայի իրադարձություններում տեսել են «բարենպաստե պայմաններ սեփական ուժն ու հզորությունը միմյանց ցուցադրելու համար: Բանն այն է, որ Ադրբեջանն իր ակնկալիքներն ունի Ուկրաինայի շուրջ Ռուսաստան-Արևմուտք դիմակայությունից: Ղրիմի բռնակցման առնչությամբ Ռուսաստանի նկատմամբ Արևմուտքի և, առաջին հերթին, ԱՄՆ աննախադեպ ճնշումը Բաքվում  դիտարկում են որպես սառեցված Ղարաբաղյան հակամարտության յուրովի վերսկսման հնարավորություն: Բոլոր այդ գործընթացներում Հայաստանը էլ ունի իր տրամաբանությունը` հաշվի առնելով, որ հայերը, վերջին հաշվով, վերահսկում են տարածքները, գործընթացը` ունենալով Ղարաբաղի շուրջ ստատուս-քվոն պահպանելու ավելի շատ հնարավորություններ, քան` Ադրբեջանը:

Բնական է, որ Ադրբեջանում հայտնվել են հարձակողական սպառազինությունների նոր տեսակներ: Ըստ երևույթին, դրանք Հայաստանում էլ ավելի քան բավակաչափ են: Ուստի Բաքուն այսօր փորձում է դրանք գործարկել սահմանամերձ շրջաններում ամրապնդվելու համար: Այսօր Հայաստանի հետ սահմանին կայունության պահպանումը համապատասխանում է Բաքվի շահերին` Ղարաբաղի շփման գծում դիսբալանսի խախտման պայմաններում:

 

Դուք նշեցիք ուկրաինական ճգնաժամի դերը Ղարաբաղում հրադադարի ռեժիմի խախտման գործում: Իսկ ի՞նչ դեր է խաղում նույն ճգնաժամը տարածաշրջանում ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահող երկրների դիրքորոշումների հարցում: Արդյո՞ք Ուկրաինան սրբագրումներ է մտցրել տարածաշրջանում ԱՄՆ-ի, Ռուսաստանի և ԵՄ դիրքորոշումներում:

 

Ուկրաինական ճգնաժամը պետք է ավելի մեծ ճկունություն հաղորդեր Մինսկի խմբի համանախագահների գործողություններին: Նրանք առնվազն պետք է ինտենսիվացնեին հակամարտության կողմերի հետ հանդիպումները, ավելի շատ ուղերձներ հղեին հակամարտող հասարակություններին, ավելի ջանադրաբար առաջ մղեին Մադրիդյան սկզբունքները: Ի դեպ, վերջերս ես այդ մասին ասել եմ համանախագահներին: Ցավոք, հենց ճկունությունն է պակասել նրանց:

 

Եկեք ավելի առարկայական խոսենք այն մասին, թե ինչ նկատի ունեք`խոսելով ճկունության մասին:

 

Համանախագահներին հարկավոր էր փոքր-ինչ հեռանալ իշխանություններից ու աշխատել հակամարտության երկրների հասարակությունների, քաղաքական խմբերի հետ: Համանախագահները շատ լավ տեսնում և լսում են իրենց հասցեին բոլոր կողմերից քննադատությունը`ներառյալ Հայաստանի և Ադրբեջանի իշխանությունները: Այնուամենայնիվ, իշխանությունների, առավել ևս`հասարակությունների հետ համանախագահների հրապարակային բանավեճեր ոչ մի անգամ չենք տեսել:

Մինչդեռ այսօր ոչինչ չի խանգարում նրանց ակտիվացնել հակամարտող կողմերի հասարակությունների հետ աշխատանքը: Այդպիսով, ԵԱՀԿ ՄԽ-ն ցույց կտա ինչպես Հայաստանի, այնպես էլ Ադրբեջանի իշխանություններին այլընտրանքային ուղու առկայությունը, որի միջոցով կարող են ազդել երկու երկրների հասարակությունների վրա` ոչ թե մամուլի կամ Twitter-ի, այլ անմիջապես Բաքվում, Երևանում և Ստեփանակերտում բաց բանավեճերի միջոցով: Դա միանգամայն այլ պատկեր կստեղծի բանակցություններում`իշխանություններին դրդելով ավելի մեծ կառուցողականության հակամարտության կարգավորման հասնելու հարցում: Հաշվի առնելով, որ դա չի արվել, իշխանություններին հաջողվել է էլ ավելի խստացնել համանախագահների հասցեին քննադատությունը: Նրանց հաջողվել է նաև  հասարակություններին տրամադրել Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի դեմ:

 

Չե՞ք կարծում արդյոք, որ համանախագահների և Հայաստանի ու Ադրբեջանի իշխանությունների միջև իրականում շահերի որոշակի համընկնում կա, և ԵԱՀԿ ՄԽ անգործության պատճառը երկուստեք հակամարտությունը լուծելու ցանկության բացակայությունն է:

 

Ինձ այդպես չի թվում: Համանախագահները հրաշագործներ չեն, և մեկ հարվածով Հայաստանում, Ադրբեջանում և Ղարաբաղում առկա տրամադրությունները փոխել չեն կարող: Պարզապես նրանք  իշխանության և հասարակության վրա անմիջական ներգործության հնարավորություն չունեն:

 

Իսկ ինչու՞: Բաքվի իշխանությունները մշտապես կոչ են անում գերտերություններին ՙճնշում գործադրել Հայաստանի վրա և Ղարաբաղը տալ Ադրբեջանին՚: Արդյո՞ք հնարավոր եք համարում դա առկա աշխարհաքաղաքական իրողությունների պայմաններում:

 

Հաշվի առնելով միջնորդների մանդատների հնարավորությունները`Մինսկի խմբի համանախագահներն ակնհայտորեն այն ինստիտուտը չէ, որը կարող է ճնշում գործադրել հակամարտության կողմերի վրա: Չնայած որպես առանձին սուբյեկտներ`ԱՄՆ-ը և Եվրամիությունը, իհարկե, կարող են ճնշում գործադրել Հայաստանի և Ադրբեջանի վրա ՙանհնազանդության համար՚, օրինակ`այդ երկրների ղեկավարությանը բանակցությունների համար ավելի անվտանգ հարթակ դուրս բերելով: Փարիզում Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահների վերջին հանդիպման ժամանակ հենց այդ էլ առաջարկել է Ֆրանսիայի նախագահ Ֆրանսուա Օլանդը: Դա լավ ազդակ էր հօգուտ հաշտության մեծ համաձայնագրի նախապատրաստման`ինչպես Երևանի, այնպես էլ Բաքվի համար: Ղարաբաղի հարցում Հայաստանի և Ադրբեջանի վրա ճնշում գործադրել ի զորու չեն ո’չ ԵԱՀԿ ՄԽ-ն, ո’չ Ռուսաստանը, ո’չ ԵՄ-ն, ո’չ ԱՄՆ-ը: Հայաստանի և Ադրբեջանի որևէ նախագահ երբեք իր երկրի շահերին հակասող փաստաթուղթ չի ստորագրի: Նրանք կարող են միայն պայմանավորվել, վստահության մթնոլորտ ստեղծել, այլ ոչ թե`հասարակությանը խաղաղության պարտադրել:

 

Եվ, այնուամենայնիվ, Ուկրաինայի շուրջ ճգնաժամը ամրապնդել, թե՞ թուլացրել է այս կամ այն գերտերության դիրքերը Հարավային Կովկասում: 

 

Կարծում եմ, որ Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանին ավելի վտանգավոր խաղացող է դարձրել Հարավային Կովկասում: Վախենում եմ, որ հայերի ու ադրբեջանցիների մոտ այժմ Մինսկի խմբում Ռուսաստանի դերից լուրջ հիասթափություն է հասունանում: Չեմ կարծում, որ Հայաստանին ձեռնտու կլինի կորցնել Ղարաբաղը`ի հաճույս Ռուսաստանի, իսկ Ադրբեջանին`տանուլ տալ հնարավոր պատերազմը: Ղարաբաղյան հակամարտությունը չլուծված պահելը դեռևս բխում է Ռուսաստանի շահերից, ինչը շատ բանի մասին է վկայում:

Ղրիմի բռնակցումն զգալիորեն բարձրացրել է Ռուսաստանի վտանգավորությունն ինչպես Արևմուտքի, այնպես էլ Ադրբեջանի ու Հայաստանի համար: Ղրիմով Ռուսաստանը խախտել է խաղի բոլոր կանոնները, արժեքները, որոնք այդքան հաճախ վկայակոչում են Եվրոպայում: Այդ պատճառով, ապագայում Ռուսաստանը հանգիստ կարող է նույն կերպ վարվել օրինակ`Մոլդովայի կամ Հայաստանի ու Ադրբեջանի հետ: Բաքվում իրենց հերթին այսօր գտնում են, որ Եվրոպան այսօր պետք է պատժի Հայաստանին Ադրբեջանի օկուպացված հողերի համար, ինչպես դա անում է Ղրիմն օկուպացրած Ռուսաստանի նկատմամբ: Այլ կերպ ասած`Ադրբեջանում այսօր կորցնում են հարգանքը Եվրոպայի նկատմամբ, որին մեղադրում են երկակի չափանիշների մեջ: Ուկրաինական ճգնաժամն անխուսափելի աշխարհաքաղաքական կորուստներ է պատճառում նաև Ռուսաստանին, ՙորին Ղրիմի բռնակցումից հետո շատերը վախենում են մոտենալ՚: Մնում է ԱՄՆ-ը, որը խնդիրներ ունի թե’ ԵՄ, թե’ Ռուսաստանի հետ: Վաշինգտոնն այսօր փորձում է ամրապնդվել եվրոպական աշխարհամասում և հեռացնել այնտեղից Ռուսաստանին: Ամերիկացիների դիրքերը մեր տարածաշրջանում այսօր շատ ավելի ամուր են, քան մինչև ճգնաժամը:

 

Այլ կերպ ասած`ուկրաինական ճգնաժամից կորցնում են բոլորը`բայց ոչ միայն ԱՄՆ-ը՞:

 

Այսօր ղարաբաղյան հակամարտության կողմերի հետ պայմանավորվելու, նրանց բանակցությունների սեղանի շուրջ նստեցնելու և համապատասխան հրահանգներ տալու ավելի շատ իրական շանսեր ունի ԱՄՆ-ը: Այդ յուրօրինակ վստահության հարցում մեծ դեր է խաղում ԱՄՆ հայկական համայնքը և Ադրբեջանի մասնակցությունը տարբեր խոշոր ամերիկամետ աշխարհաքաղաքական նախագծերին: Դրա հավաստումն է այն, որ նույնիսկ Ադրբեջանում ամերիկամետ նախագծերի նկատմամբ հետապնդումները Բաքվի և Վաշինգտոնի միջև առանձնակի հակասություններ չեն ստեղծում: