Լևոն Զուրաբյան. Ընտրատեղամասերում տեսախցիկները խիստ կնվազեցնեն ուղիղ եթերում հանցագործություն կատարելու ցանկությունը

Արմինֆո. ՀԱԿ խորհրդարանական խմբակցության ղեկավար, կուսակցության փոխնախագահ Լևոն Զուրաբյանն ԱրմԻնֆո-ին հարցազրույցում թվարկում է հիմնական քայլերը, որոնք թույլ են տալիս նվազեցնել կեղծիքների քանակը 2017 թ. ապրիլի 2-ին Հայաստանում կայանալիք խորհրդարանական ընտրություններում, կանխատեսում առաջիկա ընտրություններում հաղթանակի ձեռքբերման ուղղությամբ իշխանությունների և ընդդիմության հավանական քայլերը, ինչպես նաև կոալիցիայի ձևավորման հեռանկարները:

Ի՞նչ հարցեր են քննարկվելու դեկտեմբերի 17-ին ՀԱԿ համագումարում:

2017 թվականի ապրիլի 2-ին կայանալիք խորհրդարանական ընտրությունների լույսի ներքո դեկտեմբերի 17-ին նախատեսվող ՀԱԿ համագումարը, անշուշտ, կունենա կարևոր նախընտրական նշանակություն: Այդ համագումարում կկայացվեն անհրաժեշտ որոշումներ, որոնք մեր կուսակցությանը թույլ կտան ընտրությունների գնալ առավելագույնս մարտունակ վիճակում՝հաշվի առնելով Հայաստանի համար առաջիկա խորհրդարանական ընտրությունների բացառիկ կաևորությունը, ճակատագրական բնույթը: Պետք է հասկանալ, որ փոփոխված սահմանադրությանը համապատասխան, Հայաստանում իշխանության հարցն այսուհետև լուծվում է խորհրդարանական ընտրություններում: Սերժ Սարգսյանը սահմանադրությունը փոխել է ոչ միայն նախագահական ընտրություններին իր մասնակցության արգելքը շրջանցելու համար,  քանի որ ինքն ու իր խորհրդականները շատ լավ հասկանում էին, որ ժողոոովրդի կողմից հենց նախագահական ընտրություններն էին ընկալվում որպես Հայաստանում իշխանափոխության իրական հնարավորություն: Խորհրդարանական և ՏԻՄ ընտրություններն այդպիսին չէին համարվում, քանզի ժողովուրդը համոված էր, որ դրանց միջոցով իշխանափոխության հարց չի լուծվում: Հետևաբար, այդ ընտրություններում մարդիկ ձայն էին տալիս այն թեկնածուներին, որոնք իրենց համար նյութական առավելություններ էին ապահովում: Մինչդեռ նախագահական ընտրություններին հայ հասարակությունը վերաբերում էր ամենևին ոչ պատեռնալիզմի պահանջով` դրանցում տեսնելով ժողովրդավարական իշխանափոխության հանարավորություն: Հենց այդ պատճառով այդ ընտրություններում կաշառքն ու նման այլ երևույթները վճռական նշանակություն չունեին, թեև, անշուշտ, կիրառվում էին իշխանության կողմից: Հենց այդ գործոնով է բացատրում քաղաքական պայքարի թեժացումն ու, գլխավորը, հետընտրական գործընթացները: Եվ այսօր Սերժ Սարգսյանը հրաշալի հասկանում է, որ վերացնելով նախագահական ընտրությունները` որպես ինստիտուտ, իր և ՀՀԿ համար անհամեմատ ավելի հեշտ կլինի պահել իշխանությունը: Այդ լույսի ներքո մեր գլխավոր նպատակը պետք է դառնա ժողովրդի գիտակցության մեջ այն հասկացության ներդրումը, որ այսուհետև ապագա իշխանության բովանդակությունը որոշվելու է հենց խորհրդարանական ընտրություններով: Ուստի, 2017 թվականի ապրիլի 2-ի ընտրությունները պետք է փոխակերպվեն  իշխանությանն անվստահության շուրջ հանրաքվեի:

Նախագահական ընտրությունների անպետքության գիտակցումն իշխանության մոտ առաջացել է 2008 թ. մարտի 1-ից հետո, թե՞ ավելի ուշ:

Եթե Սերժ Սարգսյանն այդ գիտակցմանը գար մարտի 1-ից հետո, նա հազիվ թե մասնակցեր

2013 թ. նախագահական ընտրություններին: Սակայն, թե 2008 թ. և թե 2013 թ. նախագահական ընտրությունների արդյունքներն ակնհայտորեն ցույց տվեցին նախագահական ընտրությունների ինստիտուտի ներուժի պայթունավտանգությունը՝ հենց ոչ լեգիտիմ իշխանության համար:

Առաջիկա խորհրդարանական ընտրությունները կանցկացվեն նորացված Ընտրական օրենսգրքի հիման վրա: Ձեր կարծիքով, նոր ԸՕ-ն որքանո՞վ է լուծում հնարավոր կեղծիքների խնդիրը:

Հայաստանում սահմանադրական հանրաքվեից հետո, որը հարուցել էր հայ հասարակության և միջազգային հանրության վիթխարի դժգոհությունը միանգամայն ակնհայտ զանգվածային կեղծարարության առնչությամբ, ընդդիմությունը նախաձեռնել էր 444 գործընթաց: Իշխանությունների, ընդդիմության և քաղաքացիական հասարակության մասնակցությամբ բանակցություններն սկսվել էին ներքին և միջազգային հանրության ճնշման ներքո` ընդդիմությանն ու հասարակությանը համախմբելով հինգ պահանջների շուրջ: Իշխանության և քաղաքացիական հասարակության հետ բանակցությունների արդյունքում հաջողվեց հասնել հինգ պահանջներից  երկուսի կատարմանը` ընտրղների ստորագրված ցուցակների հրապարակմանը և բոլոր ընտրատեղամասերում տեսախցիկների տեղադրմանը, որոնք կտեսագրեն և կհեռարձակեն ընտրության ողջ գործընթացը` ընդդիմության ձայների հաշվարկի հետ միասին: Այդ երկու միջոցներն ինքնին բավականին հեղափոխական  են, քանի որ բացառում են կամ չափազանց դժվարացնում  քվեաթերթիկներին առնչվղ ցանկացած խարդախություն՝ հաշվի առնելով, որ քչերը կցանկանան հանցագործություն կատարել ուղիղ եթերում: Մենք 15 տարուց  ավելի համատեղ պայքարում էինք ստորագրված ցուցակների հրապարակման օգտին, և այդ բոլոր տարիներին կեղծարարության արդյուքնում Հայաստանում «քվեարկում» էր  500-600 հազար մարդ, ինչն իշխանության համար ապահովում էր երաշխավորված հաղթանակ ցանկացած ընտրությունում և հանրաքվեում: Եվ դա, նույնիսկ, անկախ ընտրակաշառքի և ընտրազանգվածի նկատմամբ վարչական ճնշման արդյունքից: Այժմ  այդ երկու կետի շնորհիվ իշխանությունը չի ունենա նման «ոսկու պաշար»,  քանի որ ոչ մի իշխանություն երբեք սեփական ձեռքով իր հասարակությանն ու միջազգային հանրությանն ընտրությունների կեղծման վավերագիր ապացույցներ չի տա:

Այսինքն՝ Դուք հավատո՞ւմ եք ստորագրված ցուցակների ամբողջական հրապարակմանը և տեսահսկողության արդյունավետությանը:

Դրանց ամբողջական իրականացումը 100%-ով երաշխավորել, իհարկե, դժվար է, այնուամենայնիվ, այդ երկու միջոցներն ամրագրված են օրենքով, որը պարտավորեցնում է իշխանությանն իրականացնել դրանք: Եվ այսօր ՀԱԿ-ը պատրաստ է հաղթանակ տանել առաջիկա խորհրդարանական ընտրություններում՝ բացառապես դրանց թափանցիկության, արդարության և ժողովրդավարության ապահովման պայմաններում: Մեխանիզմները, որոնք լուրջ բանակցությունների և ճնշման արդյունքում հաջողվել է մեզ պարտադրել իշխանություններին, միայն մեկ հարց են լուծում. ասուհետ ընտրատեղամասերում քվեարկելու են բացառապես քվեարկության իրավունք ունեցող ՙողջ՚ ընտրողները: Այդպիսիք, մեր գնահատումներով, այսօր Հայաստանում կազմում են ոչ ավելի, քան 1,2 մլն: Իսկ առաջիկա ընտրություններին կմասնակցի մեկ միլիոնից ոչ ավելի մարդ: Սակայն, տեղամասից դուրս ընտրազանգվածի վրա ներգործություն այդ երկու միջոցներն, իհարկե, չեն բացառում, և ընտրողներին առաջվա պես կարող են կաշառել, ահաբեկել: Այս առումով Հայաստանի բաժանումը 13 ընտրական գոտիների, նորացված Ընտրական օրենսգրքի գլխավոր թերությունն է: Յուրաքանչյուր գոտում ցանկացած կուսակցություն կարող է շուրջ 15 թեկնածու առաջադրել, ինչը թույլ է տալիս ՀՀԿ-ին շուրջ 200 թեկնածու առաջադրել, ովքեր ճնշում կգործադրեն ընտրողների վրա՝ կաշառքի և վարչական լծակների միջոցով: 

Կանխել նման սցենարն ընտրական օրենսդրությունում ոչ մի մեխանիզմով հնարավոր չէ ՝ հատկապես իշխանությունների հանցագործություններին իրավապահ մարմինների մեղսակցության պայմաններում: Այդ պատճառով ՀԱԿ-ում շատ լավ հասկանում են, որ այս անգամ ևս խաղի կանոններն անհավասար և անարդար կլինեն:  Սակայն, եթե մեզ հաջողվի հնարավորինս քաղաքականացնել ընտրությունները՝ քաղաքականությունից դեռ շատ հեռու հայ ընտրողներին ներշնչելով, որ ապրիլինի իշխանություններից ազատվելու իրական շանս կտրվի իրենց, վերջիններիս չեն օգնի թե կաշառքները, թե վարչական ռեսուրսը, թե կրիմինալը: Եթե դա մեզ հաջողվի, իսկ դա  լիովին հնարավոր է, կարելի կլինի խոսել մեր երկրում ժողովրդավարության իրական հաղթանակի մասին:  

ՀՅԴ ներգրավումը կառավարությունում, ՙՕրինաց երկրի՚ պահպանումը՝ ՙՀայկական վերածնունդի՚ տեսքով, Գագիկ Ծառուկյանի ռեինկարնացիան 2017 թ. խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքում կոալիցիոն կառավարություն ստեղծելու հեռանկարների օգտին վկայող ցուցիչների մի մասն է միայն: Ձեր կարծիքով, որքանո՞վ է հավանական հանրապետականների կողմից իշխանությունը ՙկիսելու՚ սցենարը:

Հանրապետականներն, անշուշտ, ունեն նման ծրագրեր: Այդ նպատակով էլ նրանք  Ընտրական օրենսգրքում պահանջ են մտցրել, ըստ որի՝ կոալիցիա կարող են ձևավորել երեքից ոչ ավելի կուսակցություն: Դա զրկել է ընդդիմությանը 4-5 կուսակցության մասնակցությամբ կոալիցիա ստեղծելու հնարավորությունից: Ոչ մի ժողովրդավարական երկրում նման սահմանափակումներ չկան և չեն կարող լինել: Այդ պատճառով կոալիցիոն սցենար նրանք ակնհայտորեն պատրաստել են: Սակայն, բոլոր այդ մարտավարական հնարքները և խորամանկությունները կարող են անօգուտ լինել՝ այն իրավիճակի պայմաններում, որում գտնվում է մեր երկիրը: Եվ դա գիտակցում են նաև ընտրողները, որոնց շատ դժվար կլինի կաշառել և ահաբեկել:

Դուք նկատի ունեք տնտեսության անմխիթար վիճա՞կը:

Այո: Վերջին ութ տարիներին տարեկան շուրջ 50 հազար մարդ անվերադարձ լքում է  Հայաստանը: Տնտեսական աճ չկա, իսկ երկիրը գոյատևում է՝ շնորհիվ միջազգային ֆինանսական ինստիտուտներից վերցվող վարկերի: Սակայն, այստեղ էլ մոտենում ենք նույնիսկ օրենքում ամրագրված՝ պետական պարտքի ՀՆԱ-ի 60% սահմանաչափին: Պետք է հասկանանք, որ 2020 թվականին արտաքին պարտքի սպասարկմանը կուղղվի

արդեն մեր պետական բյուջեի 28%-ը: Նման իրավիճակում կառավարությունը դրությունն ինչ-որ կերպ կարգավորելու երեք հնարավորություն ունի. առաջինը՝ կտրուկ նվազեցնել ծախսերը՝ կտրելով ողջ սոցիալական հատվածի ֆինանսավորումը, ինչն էլ ավելի կսրի սոցիալական դժգոհությունը Հայաստանում, երկրորդ՝ էլ ավելի ավելացնել պետական պարտքը, երրորդ՝ դեֆոլտ հայտարարել: Լևոն Տեր-Պետրոսյանի կողմից դոֆոլտ հասկացության հիշատակումից հետո իշխանությունը և վերջնիս հետ փոխկապակցված փորձագետները շտապեցին հայտարարել Հայաստանի վճարունակության մասին: Դեֆոլտն ամենևին չի նշանակում վճարունակության բացակայություն, այն ընդամենը նշանակում է պարտքային պարտավորությունների չկատարման մասին որոշման ընդունում, և 

նույնիսկ կառավարության ծրագրում տնտեսության զարգացման սցենարների բացակայության պայմաններում միակ ելքն է թվում:

Այլ կերպ ասած՝ Դուք կանխատեսում եք Հայաստանում հունական սցնարին շատ նման սցենարի իրականացո՞ւմը:

Հայաստանում հունական սցնարին շատ նման սցենարի իրականացումն ամենահավանականն է՝ հաշվի առնելով ներկայիս արատավոր, կոռումպացված քաղաքական-տնտեսական մոդելի անկենսունակության ակնհայտությունը: Այդ մոդելը պահպանվում է՝ բացառապես արտաքին ֆինանսական ներարկումների միջոցով, իսկ Հայաստանի տնտեսությունը դեռ երբեք այդքան մոտ չի եղել կոլապսի, որքան այսօր:

Կարեն Կարապետյանի կառավարության ձևավորումը ոգևորությամբ ընդունվեց հայ հասարակության առանձին հատվածների կողմից: Ձեր խմբակցությունը խորհրդարանում ՙդեմ՚ քվեարկեց կառավարության ծրագրին: Դուք չեք վստահում Կարեն Կարապետյանին, թե՞, այնուամենայնիվ, Հանրապետական կուսակցությանը:

Կարեն Կարապետյանի կառավարության ծրագրի ՙդեմ՚ մեր խմբակցության քվեարկությունը, իհարկե, ամենևին վարչապետի անձով և նույնիսկ առաջարկված ծրագրի բովանդակությամբ չէր պայմանավորված: Ծրագրի ՙօգտին՚ քվեարկությունը կնշանակեր վստահություն հայտնել կառավարությանը: ՀՀԿ կառավարման 18 տարիների ընթացքում այդ կուսակցությունը հնարավոր ամեն բան արեց՝ համոզելու բոլորին իր կոռումպացվածության, երկիրը կառավարելու անկարողության, ամեն բան՝ տնտեսություն, պաշտպանություն, արտաքին քաղաքականություն, ձախողելու մեջ: Եվ 18 տարի նման հանցավոր և ապաշնորհ կառավարումից հետո առաջարկել հերթական կառավարություն և վերջինիս նկատմամբ վստահություն ակնկալել կարող են միայն անուղղելի լավատեսները կամ ցինիկները: Այդ պատճառով անկեղծորեն զարմանում եմ, որ ՙդեմ՚ քվեարկել է միայն ՀԱԿ խմբակցությունը: Մենք արել ենք դա՝ ՀՀԿ կառավարման վերջին 18 տարվա վերլուծությունից ելնելով: իսկ թե ինչու այդպես չեն վարվել մնացած խմբակցությունները, հարկավոր է հարցնել նրանցից:

Կան արդյո՞ք այսօր քաղաքական ուժեր, որոնց հետ ՀԱԿ-ը բացառում է համագործակցության հնարավորությունը:

Մենք պատրաստ ենք համագործակցել բոլոր ուժերի հետ, որոնք 2017 թ. խորհրդարանական ընտրությունները Հայաստանում իշխանափոխության և ժողովրդավարության հաղթանակի հնարավորություն են դիտարկում: Ոչ թե խոսքով, այլ՝ գործով: Որևէ այլ սահմանափակում մենք չունենք: